DEMOKRASİ SERÜVENİ
DEMOKRASİ NEDİR?
Demokrasi halkın kendi kendisini yönettiği bir yönetim şekli ve eşitlik, özgürlük, insan hakları gibi ilkeleriyle bireyi değerli hale getiren bir yaşam biçimidir.
Eski Yunan’da kullanılan demos (halk) + kratos (yönetme) kelimelerinin birleşimiyle “Demokrasi” kelimesi türetilmiştir. Demokrasinin ilk örneklerini Eski Yunan’da site adı verilen şehir devletlerinde görmekteyiz. Halk, “agora” adı verilen meydanda toplanır ve yönetim ile ilgili kararlar alırdı.
DEMOKRASİNİN İLKELERİ
1- Milli Egemenlik:
Egemenlik, hakimiyet, yönetme gücü demektir. Milli egemenlik ise yönetme gücünün millette (halkta) olmasıdır. Yani halkın kendi kendisini yönetmesidir. Demokrasinin temeli milli egemenliktir. Milli egemenlik şu kavramlar ile aynı anlama gelir:
- ulusal egemenlik
- halk yönetimi
- milli irade
- halk hakimiyeti
- halk egemenliği
- halkın kararı
- milletin yönetme gücü
- millet meclisi
- halk meclisi
- cumhuriyet
2- Katılım:
Vatandaşların seçim zamanı seçme ve seçilme haklarını kullanarak sandık başında oy vererek devlet yönetime katılmalarıdır. Ayrıca sivil toplum kuruluşlarının faaliyetlerini destekleyerek ülke yönetiminde rol alınabilir.
3- Özgürlük:
Bireylerin istediği her şeyi yapabilmesidir. Ancak başka insanlara, devletimize zarar verici ve kanunlara aykırı eylemlerde bulunamayız.
4- Eşitlik:
Tüm vatandaşların din, dil, ırk, cinsiyet vs.. gözetmeksizin kanun önünde eşit olmasıdır.
5- Çoğulculuk:
Seçimlerde birden fazla siyasi partinin bulunmasıdır. Böylelikle farklı siyasi görüşler temsil edilme imkanı bulacaktır.
6- İnsan Hakları:
Tüm insanların hiçbir ayrım gözetmeksizin yalnızca insan oluşlarından dolayı eşit, özgür ve onurlu yaşama hakkına sahip olmasıdır.
Demokratik Devlet:
Demokrasinin temel ilkelerini uygulayan devlet, demokratik devlettir.
DEMOKRASİ’NİN DÜNYA’DAKİ GELİŞİMİ
1- Magna Carta (İngiltere 1215)
Magna Carta belgesi ile İngiliz kralının yetkileri kısıtlandı. Dünya tarihinde ilk kez bir kral kanun üstünlüğünü kabul etti.
2- Haklar Bildirisi (İngiltere 1689)
İngiliz kralı “Haklar Bildirisi” ile soylulara ve vatandaşlara bazı hak ve özgürlükler tanımıştır.
3- Fransız İhtilali (Fransa 1789)
1789’da Fransa’da kral tahttan indirilerek monarşi yönetimine son verilmiş ve cumhuriyet ilan edilmiştir.
4- İnsan Hakları Evrensel Bildirisi (1948)
1948 İnsan Hakları Evrensel Bildirgesi ile bireylere tanınan hak ve özgürlükler bildirgeyi kabul eden devletlerce güvence altına alınmıştır.
DEMOKRASİ’NİN TÜRK TARİHİNDEKİ GELİŞİMİ
1- Senedd-i İttifak (1808)
İngiltere’deki Magna Carta gelişmesine benzer. Osmanlı padişahı ayanların varlığını tanımış ve yetkilerini sınırlandırmıştır. Türk tarihinde demokratikleşme hareketlerinin başlangıcı kabul edilir.
2- Tanzimat Fermanı (1839)
Herkese can, mal, namus güvenliği ve mülkiyet hakkı tanınmıştır. (Eşitlik)
3- Islahat Fermanı (1856)
Müslüman ve gayrimüslim (Müslüman olmayan) arasındaki her anlamda ayrıcalıkların kaldırılması amaçlanmıştır. (Eşitlik)
4- I. ve II. Meşrutiyet (1876)
Meşrutiyet yönetiminde padişah halkın seçtiği meclisle birlikte devleti bir anayasaya bağlı olarak yönetir. Bu anlamda önemli bir demokratikleşme adımıdır. 1876 ve 1908 yıllarında ilan edilen meşrutiyet ile Türk halkı ilk kez seçme ve seçilme hakkını kullanarak yönetimde söz sahibi olmuştur. Meşrutiyet döneminde kabul edilen “Kanun-i Esasi” Türk tarihinin ilk anayasası olması nedeniyle önemlidir.
DEMOKRASİ’NİN ÇEŞİTLERİ
1- Doğrudan Demokrasi
Eski Yunan “site” şehir devletlerinde olduğu gibi halkın tamamı bir meydanda toplanır ve devlet yönetimiyle ilgili kararlar alır. Halk devlet yönetimine doğrudan kendisi katılır. Nüfusun fazla olmasından dolayı doğrudan demokrasinin günümüzde uygulanması mümkün değildir.
2- Temsili Demokrasi
Devletin halkın seçtiği temsilciler tarafından yönetilmesidir. Günümüzde bizim ülkemiz de dahil birçok ülkede temsili demokrasi uygulanmaktadır. Seçim zamanı milletvekillerini seçmemiz temsili demokrasi örneğidir. Biz, seçim zamanı milletvekillerini seçiyoruz, onlar da bizi Ankara’da TBMM’de bizi temsil ederek bizim adımıza kararlar alıyorlar.
3- Yarı Doğrudan Demokrasi
Temsili demokraside milletin temsilcileri (milletvekilleri) bazı durumlarda karar almakta zorlanıyorlar ya da bir türlü karar alamıyorlar. Bu gibi durumlarda halkın da ara sıra karar alma süreçlerinde etkin olmasına yarı doğrudan demokrasi denilmektedir. Yarı doğrudan demokrasinin ön önemli aracı halk oylamasıdır. Halk, halk oylaması (referandum) ile yönetme sürecine katılır. Cumhurbaşkanını halkın seçmesi yarı doğrudan demokrasi örneğidir.
KAVRAM BİLGİSİ:
Meşveret (Şura): Türk kültüründe oldukça yaygın olarak tercih edilen bir danışarak karar verme şeklidir. Herhangi bir konuda en doğru kararı vermek için bilen birilerine danışılır ve “Ortak Akıl” oluşturulur. Farklı görüşlerin dikkate alınması anlamında demokratik bir yöntemdir. Eski Türk devletlerinin yönetiminde bazı kararlar meşveret usulü ile alınmaktaydı.
Sosyal Devlet: Halkının ihtiyaçlarını karşılayan, halkının çıkarı, refahı, mutluluğu için çaba gösteren devlettir. Sosyal devlet anlayışında toplumun temel ihtiyaçları (eğitim, sağlık, güvenlik vs..) devlet tarafından ücretsiz karşılanır.
Yüksek Seçim Kurulu: Ülkemizde seçimleri yöneten ve denetleyen kurumdur.
Faydalı olması dileğimle…
Sosyal Bilgiler Öğretmeni Necati YALÇIN
05.05.2021
