BÜYÜK SELÇUKLU DEVLETİ (1040-1157)
Tuğrul ve Çağrı Bey Dönemi (1030-1063)
Oğuzların Kınık boyunu bir araya getiren Tuğrul ve Selçuk Bey 1015 yılından itibaren Anadolu’ya yurt edinme amaçlı akınlar yapmaya başladı. Gazne Devleti ile yaptığı savaşı kazanınca Büyük Selçuklu Devleti kurulmuş oldu. (Nişabur-1040)
Tuğrul Bey, Abbasi Halifesini zor durumdan kurtardığı için kendisine “Doğu’nun ve Batı’nın Sultanı” ünvanı verildi.
Türklerin Anadolu’yu Yurt Edinmek İstemesinin Nedenleri
- Bizans’ın Anadolu’da oldukça zayıflamış olması
- Orta Asya’dan gelen göçebe Türkleri yerleştirecek yer araması
- Anadolu’nun coğrafi özelliklerinin (iklim, yeryüzü şekilleri, su kaynakları…) Orta Asya’dan uygun olması
Pasinler Savaşı (1048)
Bu savaşta Büyük Selçuklu Devleti’nin amacı Anadolu’yu yurt edinmek ve İslamiyet’i yaymaktır. Bizans’ın amacı ise Türklerin Anadolu’ya yerleşmesini ve İslamiyet’in yayılmasını engellemektir.
Büyük Selçuklu Devleti arasında yapılan ilk savaştır. Erzurum Pasinler Ovası’nda yapılan savaşı Büyük Selçuklu Devleti kazanmış ve Türk akınları hızlanmıştır.
Sultan Alparslan Dönemi
(1063-1072)
Malazgirt Savaşı (1071)
Bizans Pasinler Savaşı’nın intikamını almak isterken Alparslan Anadolu’yu Türk yurdu haline getirmede kararlıdır. Muş Malazgirt yakınlarında yapılan savaşı yine Büyük Selçuklu Devleti kazanmıştır.
Alparslan’ın savaşta “Turan Taktiği” uygulaması ve Bizans ordusunda bulunan Türklerden (Peçenekler, Uzlar, Kıpçaklar) oluşan paralı askerlerin savaş sırasında yer değiştirmesi savaşın kazanılmasını sağlamıştır.
Malazgirt Savaşı’nın Önemi:
- Anadolu’nun kapısı Türklere açıldı.
- Anadolu’da Türk tarihi başladı.
- Bizans Avrupa’dan yardım isteyerek Haçlı ordusu ile Türkleri Anadolu’dan atmak istedi.
Esir alınan Bizans komutanı Romen Diyojen Alparslan’a verdiği vergi sözünü tutmayınca Anadolu fethedilmiştir ve böylelikle Anadolu’da Birinci Beylikler Dönemi başlamıştır.
Sultan Alparslan’ın ölümü üzerine oğlu Melikşah tahta geçti ve bu dönem devletin en parlak ve güçlü dönemi oldu. Sultan Sencer döneminde Karahitaylarla yapılan Katvan Savaşı’ında Büyük Selçuklu Devleti yenildi ve yıkılma sürecine girdi.
Nizamülmülk
Sultan Alparslan ve oğlu Melikşah döneminde görev yapmış ünlü Selçuklu veziridir. Toprak yönetimi, ordu düzeni ve hukuk alanında değerli çalışmaları ile devlet nizamı (düzeni) sağlamıştır.
- Devlet düzenini sağlamıştır
- Bağdat’ta Nizamiye Medreseleri’ni açmıştır (Eğitim alanı)
- Siyaset ve adalet konularını ele alan ünlü eseri “Siyasetname” dir
“Küfr ile belki amma zulm ile payidar kalmaz memleket”
(Memleket İslam dışı uygulamalar ile belki yönetilebilir ama zulüm ile yönetilemez)
ANADOLU’DA KURULAN İLK TÜRK BEYLİKLERİ
Bu beylikler Malazgirt Savaşı’ndan sonra Sultan Alparslan’ın emri ile Anadolu’da kurulan ilk Türk Beylikleridir.
| BEYLİK ADI | AÇIKLAMA |
|---|---|
| Saltuklular (1072-1202) | Saltuk Bey tarafından Erzurum ve çevresinde kurulmuştur. Anadolu’da kurulan ilk Türk Beyliğidir. “Mama Hatun Küllüyesi” ve “Emir Saltuk Türbesi” dönemin önemli eserleridir. |
| Danişmentliler (1080-1178) | Danişment Ahmet Gazi tarafından Tokat-Sivas çevresinde kurulmuştur ve en güçlü beyliktir. “Yağıbasan Medresesi” Anadolu’daki ilk medresedir. |
| Mengücekliler (1080-1228) | Mengücek Bey tarafından Erzincan ve Çevresinde kurulmuştur. “Divriği Ulu Cami ve Darüşşifası” önemli eserleridir ve bu eser UNESCO tarafından koruma altına alınmıştır. |
| Artuklular (1102-1409) | Artuk Bey tarafından Mardin ve çevresinde kurulmuştur. “Malabadi Köprüsü” ve “Diyarbakır Ulu Cami” önemli eserleridir. |
| Çaka Beyliği (1081-1093) | Çaka Bey tarafından İzmir ve çevresinde kurulmuştur. Çaka Bey ilk Türk denizcisi ve denizcilikle uğraşan ilk beyliktir. |
Anadolu’da Kurulan İlk Türk Beyliklerinin Ortak Özellikleri
- Anadolu’nun yurt edinilmesini sağladılar.
- Yaptıkları mimari eserler ile (cami, han, külliye, türbe, şifahane, türbe, kümbet…) Anadolu’yu bayındır (yaşanabilir) hale getirmişlerdir.
- Bizans, Haçlı ve Gürcülerle mücadele ederek Türk kültürünün ve İslamiyet’in Anadolu’ya taşıdılar.
- Anadolu’daki yerleşim yerlerine Türkçe isimler verdiler.
TÜRKİYE (ANADOLU) SELÇUKLU DEVLETİ
(1077-1308)
Türkiye Selçuklu Devleti Malazgirt Savaşı’ndan sonra kurulan beyliklerden birisidir. Kutalmışoğlu Süleyman Şah, 1077 yılında İznik’i alıp başkent yaparak Türkiye Selçuklu Devletini kurdu.
Türkiye Selçuklu Devleti adaletli ve hoşgörülü yönetim anlayışı sayesinde kısa zamanda diğer Türk beyliklerini de bünyesine katarak Anadolu siyasi birliğini sağladı.
Miryokefalon Savaşı (1176)
Bizans Türkleri Anadolu’dan atmak amacıyla yeniden harekete geçti. Bizans ve Türkiye Selçuklu Devleti Miryokefalon Savaşı‘nda (1176) karşı karşıya geldi. Savaşı Selçuklular kazandı. Bu savaş ile Anadolu’nun Türk yurdu olduğu kesinleşti. Bizans’ın Anadolu’yu Türklerden geri alma ümidi kalmadı. Artık Avrupalılar Anadolu’ya Türkiye demeye başladılar.
Türkiye Selçuklu Devleti 1243 yılında Kösedağ Savaşı‘nda Moğollara yenilince yıkılma sürecine girdi ve Anadolu’daki siyasi birlik bozuldu, Türkmen beyleri bağımsızlığını ilan ederek yeniden parçalı beylikler dönemine girildi. II.Mesud’un ölümü ile Türkiye Selçuklu Devleti son buldu. (1308)
Türkiye Selçuklu Kültür ve Medeniyeti
Türkiye Selçuklu yöneticileri bilim, kültürün ve ticaretin gelişmesi için çabalamışlardır. Bu amaçla Anadolu topraklarında bir çok külliye, medrese, darüşşifa, kervansaray inşa etmişlerdir.
Türk-İslam Mimari Eserlerini Tanıyalım
| MİMARİ YAPI | AÇIKLAMA |
|---|---|
| Külliye | Merkezde cami, cami etrafında halkın çeşitli ihtiyaçlarını karşılayabileceği alanların yer aldığı yapı topluluğudur. |
| Medrese | O dönemin en üst düzey eğitim kurumlarıdır. Hem dini ve hem de pozitif bilimlerin eğitimi verilmekteydi. |
| Darüşşifa | Hastane. |
| Kervansaray | Ticaret kervanlarının konaklayabileceği yol üstü dinlenme yapılarıdır |
| İmaret | Aşevi. Şehir dışından gelenlerin, ihtiyaç sahiplerinin ücretsiz yemek yiyebileceği yapı |
| Hamam | Yıkanmak için yapılmış yapı. |
| Kümbet | Devlet yöneticilerinin ve din adamlarının mezarı |
| Türbe | İslam dinine katkıları olmuş din bilginlerine ait mezar |
Türkiye Selçuklu Devleti Zamanında Yapılmış Bazı Eserler
- Sultan Alaaddin Keykubat Darüşşifası (Konya)
- Gevher Nesibe Darüşşifası (Kayseri)
- İnce Minareli Medrese (Konya)
- Cacabey Medresesi (Kırşehir)
- Sultan Hanı Kervansarayı (Aksaray)
HAÇLI SEFERLERİ
(1096-1270)
11. ve 13. yüzyıllar arasında (1000-1300 yılları arası) Hristiyan Avrupa Devletlerinin bir araya gelerek İslam dünyası üzerine çeşitli nedenlerle yaptığı seferlere “Haçlı Seferleri” denir. 1096 yılında başlayan Haçlı Seferleri 1270 yılına kadar sürdü ve toplamda 8 sefer olarak yapıldı. İlk 4 sefer Anadolu coğrafyası üzerinden geçmiştir. Haçlılar ile hem ilk Türk beylikleri hem de Türkiye Selçuklu Devleti mücadele etmiştir.
Haçlı Seferlerinin Nedenleri
| Dini Nedenler |
| * Hristiyanların kutsal saydığı Kudüs’ün Müslümanların elinde olması * Papa’nın sefere katılanları Müslümanlara karşı kışkırtarak onların günahlarını affedeceğini söylemesi |
| Siyasi Nedenler |
| * Bizans’ın Türkleri Anadolu’dan atmak için yardım istemesi * Türk-İslam ilerleyişini durdurmak |
| Ekonomik Nedenler |
| * Avrupa’nın yoksulluk içinde olması * Doğunun zenginliğini ele geçirmek |
| Haçlı Seferi | Açıklama |
|---|---|
| 1.Haçlı Seferi (1096-1099) | Haçlılar İznik, Antakya, Urfa ve Kudüs’ü ele geçirdi. Buralarda krallıklar kurdular. |
| 2.Haçlı Seferi (1147-1149) | Urfa ve Antakya’nın geri alınması üzerine düzenlendi, Haçlılar yenildi. |
| 3.Haçlı Seferi (1189-1192) | Selahaddin Eyyubi’nin Kudüs’ü geri alması üzerine düzenlendi, Haçlılar yenildi. |
| 4.Haçlı Seferi (1202-1204) | Selahaddin Eyyubi’nin Filistin ve Suriye’de hakimiyet kurması üzerine düzenlendi. Haçlılar amaçlarından saparak bu son seferi İstanbul üzerine (Bizans) düzenledi. |
Haçlı Seferlerinin Sonuçları
| Dini Sonuçları |
| * Hristiyan din adamlarına ve kiliseye duyulan güven azaldı * Skolastik düşünce zayıfladı |
| Siyasi Sonuçları |
| * Türklerin İslam Dünyasındaki saygınlığı arttı * Bizans Anadolu üzerindeki hakimiyetini kaybetti * Derebeylik (Feodalite) zayıfladı. |
| Ekonomik Sonuçları |
| * Akdeniz limanları önem kazandı * Doğu-Batı ticareti gelişti |
| Kültürel Sonuçları |
| * Avrupalılar İslam Dünyasından kağıt, matbaa, barut, pusula gibi teknolojileri öğrendiler * İslam eserlerini kendi dillerine çevirdiler |
Anadolu’nun yurt edinilmesinde, Türk Kültürünün ve İslamiyet’in kalıcı hale gelmesinde halkı bilgilendiren, birlik ve beraberliğimizin korunmasında önemli rol oynayan şahsiyetler şunlardır:
Faydalı olması dileğimle…
Sosyal Bilgiler Öğretmeni Necati YALÇIN
11.12.2022
| 6.sınıf sosyal bilgiler yeni yurt anadolu özet büyük selçuklu devleti kısaca özet türkiye selçuklu devleti kısaca özet ilk türk beylikleri kimlerdir haçlı seferleri kısaca özet |
