Avrupa’da Uyanış (Konu Özeti)

COĞRAFİ KEŞİFLER

15 ve 16. yüzyıllarda (1400-1600) Avrupalılar tarafından yeni ticaret yollarının, okyanusların, kıtaların bulunmasına “Coğrafi Keşifler” denir.

COĞRAFİ KEŞİFLERİN NEDENLERİ

• İpek ve Baharat Yolu’nun Müslümanların elinde olması nedeniyle Avrupalıların Doğu ile doğrudan ticaret yapabilecekleri yeni yol arayışına girmeleri
• Pusulanın kullanılması
• Sağlam gemilerin yapılması
• Coğrafya bilgisinin artması
• Kralların gemicileri desteklemesi
• Cesur gemicilerin yetişmesi

YAPILAN KEŞİFLER

• Bartelmi Diaz: Ümit Burnu (1487)
• Kristof Kolomb: Amerika kıtasını keşfetti ama burayı Hindistan sandı. (1492)
• Vasko dö Gama: Hint deniz yolunu keşfetti. (1498)
• Ameriko Vespuçi: Amerika’nın yeni bir kıta olduğunu anladı. Kıtaya onun adı verildi. (1499)
• Macellan ve Del Kano: Dünya’yı dolaşarak yuvarlaklığını ispatladılar. (1519-1522)

COĞRAFİ KEŞİFLERİN SONUÇLARI

• Doğuya ulaşan (Hindistan ve Çin) yeni ticaret yolları keşfedildi.
• Dünya’nın düz değil yuvarlak olduğu anlaşıldı. Dünya’nın düz olduğunu söyleyen kilise ve din adamlarına duyulan güven azaldı.
• Avrupalı devletler keşfettikleri yerlerdeki değerli madenleri (altın, gümüş, vs..) ülkelerine taşıyarak zenginleştiler.
• Avrupalı devletler keşfettikleri yerleri egemenlikleri (yönetim, kontrol) altına alarak sömürge imparatorlukları kurdular. Böylelikle sömürge, sömürgecilik anlayışı ortaya çıktı.

Sömürge, Sömürgecilik Ne Demek?: Güçlü devletlerin zayıf devletleri egemenlik (yönetim, kontrol) altına alarak bu devletlerin her türlü yer altı, yer üstü zenginlik kaynaklarını kullanmalarıdır.

• Avrupa’nın denizci ülkeleri taşıdıkları ham meddeler, altın ve gümüşle kısa sürede zenginleşti. “Burjuva” adı verilen zengin bir sınıf oluştu. Bu sınıfın bilim ve sanat adamlarını desteklemesi “Rönesans”ı başlattı.
• Avrupalılar yeni bitkileri ve canlı türlerini tanıdılar.

COĞRAFİ KEŞİFLER OSMANLI DEVLETİNİ NASIL ETKİLEDİ?

Coğrafi Keşifler sonucunda İpek ve Baharat yolları ile bu yollar üzerindeki özellikle Akdeniz limanları önemini kaybetti. Bunun sonucunda bu yollardan ve limanlardan para kazanan Osmanlı ekonomisi zarara uğradı. Deniz ticaretini canlı tutmak ve ekonomik kayba uğramak istemeyen Osmanlı Devleti Avrupalı devletlere kapitülasyonlar (ekonomik ayrıcalık) vermiştir.

YENİDEN DOĞUŞ: RÖNESANS

15 ve 16. yüzyıllarda Avrupa’da meydana gelen bilim, kültür, edebiyat, sanat alanlarındaki yeniliklere “Rönesans” denir. Kelime anlamı “yeniden doğuş” tur ve ilk olarak İtalya’da başlamış ve zamanla Avrupa’ya yayılmıştır.

RÖNESANS’IN NEDENLERİ:

• Coğrafi keşiflerle elde edilen bilgilerin kilise ve din adamlarına duyulan güveni azaltması
• Coğrafi keşifler sonucunda zenginleşen sınıfın (Burjuva) sanatı ve sanatçıları desteklemesi
• Kağıt ve matbaanın yaygın şekilde kullanılması
• Eski Yunan ve Roma eserlerinin incelenmesi

RÖNESANS DÖNEMİ ÇALIŞMALARI:

• Leonardo Da Vinci: Resim, mühendislik başta olmak üzere çalışmaları ile döneme damgasını vurmuştur.
• Montaigne (Monteyn): “Denemeler” adlı eseri ile ünlüdür.
• Shakespeare (Şekspir): “Romeo ve Jülyet” eseri ile ünlüdür.
• Michelangelo: Ressam, heykeltıraş.
• Kopernik: Dünya’nın kendi ve Güneş etrafında döndüğünü ispatlamıştır.
• Cervantes: “Don Kişot” un yazarıdır.

RÖNESANS’IN SONUÇLARI:

• Bilim, sanat ve edebiyatta birçok eser ortaya konuldu.
• Skolastik düşüncenin yerini bilimsel düşünce almış, deney ve gözleme yer verilmişti.

Skolastik Düşünce Nedir? Sorgulamaya, eleştiriye kapalı, dine dayalı ve tamamen doğru olduğu kabul edilen düşüncedir. Skolastik düşüncenin bulunduğu ortamda düşünce ve ifade özgürlüğü bulunmadığından insanlar bilimsel çalışmalar yapamaz. Orta Çağ Avrupası’nda kilise skolastik düşünceyi kullanarak toplum üzerinde otorite kurdu ve kiliseye karşı gelmek mümkün değildi.

• Kilisenin baskısının önlenmesi Reform hareketlerinin başlamasına neden oldu
• Avrupa’da birçok bilimsel çalışmanın yapıldığı Aydınlanma Çağı‘na ortam hazırladı.
• İnsanın değerli olduğunu söyleyen, insan sevgisine önem vere “Hümanizm” akımının önü açılmış oldu.

REFORM

Reform, “yeniden düzenlemek” anlamına gelir, Katolik kilisesini (Hristiyanlık dinini) aslına döndürmek için yapılan değişiklik ve düzenlemelere verilen isimdir.

Reform ilk olarak Almanya’da başlamıştır.

REFORM’UN NEDENLERİ:

• Kilise ve din adamlarının oldukça zengin olması ve dini kendi çıkarları için kullanmaları
• Haçlı seferleri ve coğrafi keşiflerle din adamlarına duyulan güvenin azalması
• Rönesans döneminde özgür düşünce ortamının etkisiyle din adamlarının ve uygulamalarının eleştirilmeye başlanması
• Matbaanın kullanılmasıyla İncil‘in diğer dillere çevrilmesi

REFORM’UN SONUÇLARI

• Hristiyanlık dininde yeni mezhepler ortaya çıktı. Protestanlık, Kalvenizm, Anglikanizm gibi…
• Kiliseye duyulan güven azaldı, kilise kendini yenilemek zorunda kaldı.
• Eğitim ve öğretim kilisenin elinden alınarak laikleştirildi.
• Avrupa’da bilim ve düşüncenin önündeki dini engeller ortadan kalktı.

AYDINLANMA ÇAĞI

Coğrafi keşifler, Rönesans, Reform hareketleri sonrasında 17. ve 18. yüzyıllarda (1600-1800) Avrupa’da her konuda akla ve bilime öncelik veren bir düşünce sistemi gelişti. Bu düşünce sistemi bilgi edinmede deney ve gözlem yöntemini esas aldı. Bu düşünce sisteminin etkisiyle bilimde ve teknolojide büyük gelişmeler yaşanan bu döneme “Aydınlanma Çağı” adı verilmiştir.

Bu Dönemde Öne Çıkan Bazı İsimler:

• Isaac Newton (Fizik)
• Galileo (Astronomi)
• Jean Jacques Rousse (Felsefe)
• Mozart (Müzik)

AYDINLANMA ÇAĞI SONUÇLARI

• Bilimsel düşünce sisteminde önemli değişiklikler meydana gelmiştir. (Akıl, bilim, deney ve gözlem)
• İnsan hakları, hümanizm (insan sevgisi akımı) gibi düşünceler gelişmiştir.
• Aydınlanma Çağı’nda oluşan bilgi birikimi, bilim ve teknolojideki gelişmeler Sanayi İnkılabının başlamasına ortam hazırlamıştır.

SANAYİ İNKILABI

İnkılap: Devrim, yenilik demektir.

18. yüzyılın sonları ile 19. yüzyılın başları arasında (1775-1830) İngiltere’de başlayan ve üretimde hayvan ve insan gücü yerine buhar gücüyle çalışan makinelerin kullanılması sürecine Sanayi İnkılabı denilmektedir.

Sanayi İnkılabı Coğrafi Keşiflerle, Rönesans ve Aydınlanma Çağı ile elde edilen bilimsel bilgi birikiminin üretim alanına uygulanmasıyla başlamıştır.

Sanayi inkılabı ilk olarak İngiltere’de başlamıştır. 18. yüzyılın sonlarına doğru gelindiğinde İngiltere’nin Manchester kentinde 52 tane dokuma fabrikası kurulmuştur. Böylece dünyanın ilk sanayi kenti doğmuştur.

James Watt 1765’te “Buhar Motoru” nu icat etti ve bu makineyi sanayide kullanılır hale getirdi. Bu gelişmenin Sanayi İnkılabını başlattığı kabul edilir.

SANAYİ İNKILABININ SONUÇLARI

• Kol gücünden makine gücüne geçildi ve seri üretim başladı. Böylece bol, kaliteli ve ucuz üretim sağlanmış oldu.
• Fabrikaların açılmasıyla işçi sınıfı ortaya çıktı. İşçi sorunlarını çözmek ve haklarını korumak amacıyla sendikalar kuruldu.
• Fabrikalarda çalışmak için köyden kente göç hareketi başladı. Büyük şehirler (metropoller) ortaya çıkmıştır. Buna bağlı olarak da çarpık kentleşme, çevre kirliliği ve altyapı sorunları ortaya çıkmıştır.
• Tarımın önemi azaldı, sanayi gelişmeye başladı.
• Enerji kaynaklarının (petrol, kömür) önemi arttı.
• Fabrikalarda kullanmak üzere gereken hammadde, ürünlerin satılması için pazar arayışı ülkeler arasında sömürge yarışına neden olmuştur. Güçlü devletler güçsüz devletleri yönetimleri altına alarak büyük “sömürge devletleri” haline geldiler. İngiltere, Almanya, Fransa gibi ülkelerin sömürgecilik yarışı 20. yüzyılın başlarında Birinci Dünya Savaşı‘na (1939-1944) yol açtı.
• 1804 yılında ilk buharlı lokomotif yapıldı. Demiryolu yapımı hızlandı. Bütün bunlar ülkeler arasındaki ticareti kolaylaştırdı. Mesafeler kısaldı. Sanayi İnkılabının etkisi diğer ülkelere yayıldı.

SANAYİ İNKILABI OSMANLI DEVLETİNİ NASIL ETKİLEDİ?

Teknolojisi ve sanayisi hızla gelişen Avrupa takip edilemedi. Avrupa ile rekabet edemeyen Osmanlı’da üretim yapan küçük atölyeler ve imalathaneler kapandı. Buna bağlı olarak işsizlik arttı. Ucuz, seri ve bolca üretilen Avrupa ürünleri için Osmanlı önemli bir pazar haline geldi. Hatta Avrupalılar hammadde ve pazar arayışı için Osmanlı topraklarını işgal etmeye başladılar. (Sömürgecilik)

FRANSIZ İHTİLALİ

İhtilal: Devletin yönetimini, yönetim şeklini değiştirmek için yapılan halk hareketidir.

Fransa’da kralın ülke yönetiminde geniş yetkilere sahip olması, nüfusun büyük çoğunluğunu oluşturan köylülerin yönetimde hakkının olmaması, köylünün ağır vergiler altında ezilmesi halkın krala karşı ayaklanmasına ve ihtilalin yaşanmasına neden olmuştur. Kral XVI. Louis (16. Luiz) halktan yeni vergiler toplamak için meclisi topladı, meclis yeni vergiler alınmasına karar veremeyince kral meclisi kapattı. Hemen bu olayın ardından halk isyan ederek ihtilali başlatmış oldu.

Fransız İhtilali ile kral tahttan indirildi, cumhuriyet ilan edildi. Cumhuriyetle kurulan yeni meclis “Fransız İnsan ve Yurttaş Hakları Bildirgesi” ni kabul etti.

FRANSIZ İHTİLALİ’NİN SONUÇLARI

• Milliyetçilik, özgürlük, eşitlik, adalet, hukukun üstünlüğü gibi kavramlar tüm dünyaya yayıldı.
• Milliyetçilik akımının etkisiyle çok uluslu devletlerde bağımsızlık hareketleri başladı. Bu devletler parçalandı.
• Millet egemenliği (halk yönetimi) fikri ile krallıkların (monarşi) yıkılabileceği anlaşıldı.
• Fransız İhtilali getirdiği değişikliklerle Yakın Çağ‘ın başlangıcı olarak kabul edildi.

FRANSIZ İHTİLALİ OSMANLI DEVLETİ’Nİ NASIL ETKİLEDİ?

Fransız İhtilali’nin Osmanlı’ya etkisi çok olumsuz oldu. Çok uluslu bir yapıya (imparatorluk) sahip olan Osmanlı Devleti’ndeki azınlıklar, milliyetçilik akımının etkisi ile kendi devletlerini kurup bağımsız olmak için ayaklandılar. Bu ayaklanmalar sonucunda Osmanlı Devletinde toprak kayıpları yaşandı.

Fransız İhtilali’nin yaygınlaştırdığı insan hakları, eşitlik, özgürlük, adalet, hukukun üstünlüğü vb.. kavramlar Osmanlı’yı da değişime zorladı. Bunlar sonucunda Tanzimat Fermanı ilan edildi. Bu fermanla hukukun üstünlüğü kabul edildi, demokratikleşme yolunda önemli bir adım atıldı. Fermanla vatandaşların can, mal vb.. güvenliği devlet güvencesine alındı. Ayrıca 1876’da padişahın yanında bir meclis oluşturularak meşrutiyet yönetimine geçildi. Halk sınırlı da olsa yönetime katılmaya başladı. Meşrutiyet yönetimine geçilmesinin temel nedeni milliyetçilik akımının olumsuz etkisini ortadan kaldırmak amacıyla azınlıklara mecliste yani yönetimde söz hakkı vererek isyan etmelerinin önüne geçmek ve böylece devleti parçalanmaktan kurtarmak idi.

---

KAVRAM BİLGİSİ:

Egemenlik: Yönetme gücü, hakimiyet

Sömürge, Sömürgecilik: Güçlü devletin zayıf devletin zenginlik kaynaklarını ele geçirmesidir.

Kapitülasyon: Bir devletin başka bir devlete verdiği genelde ticari, ekonomik ayrıcalıklar, imtiyaz. Kapitülasyonların verilmesi ülke ekonomisini olumsuz etkiler.

Mezhep: Dini farklı yorumlayan ve aralarında görüş ayrılığı bulunan topluluklardır.

İncil: Hristiyanların kutsal kitabıdır.

Katolik: Hristiyanlık dinini mezheplerinden bir tanesidir.

Laiklik (laikleştirme): Din ve devlet işlerinin birbirinden ayrılmasıdır. Laiklikte din bir vicdan meselesidir ve insanlar bu konuda özgür bırakılmalıdır.

Cumhuriyet: Halk yönetimi, halkın kendi kendisini yönetmesidir.

Meclis: Halkın devlet yönetiminde temsil edildiği makam, mevkidir. 

Yakın Çağ: Fransız İhtilali ile başlayan ve günümüzde de devam eden tarihi devirdir.

Azınlık: Bir ülke içinde yaşayan ve sayıca az olan halklara verilen isimdir.

---

Faydalı olması dileğimle…
Sosyal Bilgiler Öğretmeni Necati YALÇIN
28.11.2020