Bilimin Öncüleri (Konu Özeti)
- HAREZMİ
- ALİ KUŞÇU
- KATİP ÇELEBİ
- İBN-İ SİNA
- EL HAZİNİ
- EL CEZERİ
- FARABİ
- PİRİ REİS
- İBN-İ HALDUN
- TÜRK-İSLAM KÜLTÜR ve BİLİM MERKEZLERİ
BİLİMİN ÖNCÜLERİ
Günümüz bilgi birikiminin ve bilimsel çalışmaların temelinde bir çok uygarlığın katkısı bulunmaktadır. Ortaçağ Avrupası’nda skolastik düşünce nedeniyle bilimsel çalışmaların yapılmadığı karanlık bir dönem yaşanırken İslam dünyası “Altın Çağ”ını yaşamaktaydı. İlk emri “oku” (ikra) olan Kur’an-ı Kerim’in akla, düşünmeye verdiği önemi kavrayan Türk-İslam bilim insanları önemli bilimsel çalışmaların öncüsü olmuştur. Dönemin yönetici ve devlet adamlarının da desteği ile uzun yıllar batılı bilim insanlarının icat ettiği sanılan bazı buluşlar aslında Türk-İslam bilginlerimiz tarafından yüzyıllar önce icat edilmişti.
İcatları ve çalışmalarıyla günümüz bilgi birikimine katkı sağlayan bazı Türk-İslam bilginlerimizi yakından tanıyalım.
HAREZMİ (780-850)
Çalışma Alanları:
Matematik, Astronomi, Coğrafya
İcat – Buluşları:
- Matematiğin bir alanı olan “cebir”in kurucusudur.
- “0” rakımını ve “x” simgesini matematiğe kazandırmıştır.
Önemi:
Harezmi’nin kitapları 600 yıl boyunca 17. yüzyıla kadar Avrupa’da ders kitabı olarak okutulmuştur.
ALİ KUŞÇU (1403-1474)
Çalışma Alanları:
Matematik ve Astronomi
İcat – Buluşları:
- Uluğ Bey’in rasathanesinde çalışmıştır.
- Fatih Sultan Mehmet’in davetiyle İstanbul’a gelmiş ve Sahn-ı Seman Medresesi’nde dersler vermiş, Ayasofya Medresesi’ne baş müderris olmuştur.
- Ali Kuşçu Ay’ın haritasını çizmiş ve evrelerini açıklamıştır.
Önemi:
Ay hakkındaki çalışmalarından dolayı NASA tarafından Ay’da bir alana “Ali Kuşçu” adı verilmiştir.
KATİP ÇELEBİ (1609-1657)
Çalışma Alanları:
Tarih ve Coğrafya
İcat – Buluşları:
- Coğrafya alanındaki ünlü eseri “Cihannüma”, Coğrafya alanında yazılmış ilk Türkçe kaynaktır.
- Bilimler hakkında ansiklopedik bilgilerin yer aldığı eserinin adı “Keşf-üz-Zunun”dur. Bu eserde 15.000’e yakın kitap, 10.000’e yakın yazar ve 300’ü aşkın bilim hakkında bilgi yer almaktadır.
Önemi:
Babasından kalan mirasın tamamını kitaplara yatırım yaparak dönemindeki kitapların çoğunu okumuştur. Kitaplara düşkünlüğü ile tanınır.
İBN-İ SİNA (AVİCENNA) (980-1037)
Küçük yaşlardan itibaren tıp ve eczacılık eğitimi almıştır.
Çalışma Alanları:
Tıp, Felsefe
İcat – Buluşları:
- Henüz mikrop keşfedilmeden önce canlı mikroplardan bahsetmiştir.
- “El Kanun fi’t-Tıp” (Tıbbın Kanunu) adlı eseri Avrupa’da 500 yıl üniversitelerde ders kitabı okutulmuştur.
Önemi:
Yaklaşık 200 esere sahip İbn-i Sina, Avrupa tarafından Orta Çağ biliminin kurucusu, hekimlerin önderi ve “Avicenna” adıyla bilinir.
EL HAZİNİ (?-1155)
Çalışma Alanları:
Fizik, Kimya, Astronomi
İcat – Buluşları:
- Newton’dan 500 yıl önce her cismi yerkürenin merkezine doğru çeken bir güç olduğunu söylemiştir.
- İcat ettiği “Mizan’ül Hikme” (Hikmet Terazisi) hassas terazi sayesinde değerli metallerin ve taşların saflık derecelerini tespit edebilmiştir.
- Astronomi aletleri ile ilgili bir kitabı vardır.
Abdurrahman El Hazini, bir köle iken çalışkanlığı ile dikkatleri çekti. İyi bir eğitim gördü. Çalışmaları Büyük Selçuklu Sultanı Sultan Sencer tarafından desteklendi.
EL CEZERİ (1136-1206)
Çalışma Alanları:
Fizik, Mekanik, Mühendislik
İcat – Buluşları:
- İlk robotu yapmış ve çalıştırmıştır.
- “Olağanüstü Mekanik Araçların Bilgisi” adlı eserinde 50’den fazla aletin çizimini yapmıştır.
- Suyu yukarı taşımak için yine su akıntısı ile çalışan araçlar tasarlamış, filli su saatleri yapmıştır.
Önemi:
El Cezeri, Mekanik Mühendisliğinin kurucusudur. Yaptığı aletler sadece su ve mekanik parçalarla çalışmaktadır. Dünya bilim tarihinde sibernetik (güdüm bilimi) ve robot biliminde çalışmalar yapan ilk bilim insanı olarak kabul edilmektedir.
FARABİ (870-950)
Çalışma Alanları:
Felsefe, Mantık, Tıp
İcat – Buluşları:
- İslam Dünyası’nın ilk filozofudur.
- Seslerin matematiksel ölçümünü yapmıştır.
- Müzik aletlerinin nasıl yapılması gerektiği ile ilgili kuralları belirlemiştir.
- Kemanın atası olarak bilinen “rebab” isimli müzik aletinin mucididir.
Önemi:
Farabi, felsefe alanındaki çalışma ve eserleriyle İlk Muallim (öğretici) Aristoteles’ten sonra “Muallim-i Sani” (İkinci Muallim ya da ikinci öğretmen) adıyla tanınmaktadır. Dokuz eseri Latinceye çevrilmiş ve Avrupalı düşünürleri etkilemiştir.
PİRİ REİS (1470-1553)
Çalışma Alanları:
Coğrafya
İcat – Buluşları:
- 1513 yılında Amerika kıtasının da yer aldığı Dünya haritasını çizmiştir. Hala bir kısmı kayıp olan ceylan derisine çizilmiş olan harita 1929 yılında Topkapı Sarayı müzeye dönüştürülürken tesadüfen bulundu.
- Akdeniz kıyılarından ayrıntılı bir biçimde bahsettiği ünlü eseri “Kitab-ı Bahriye” dir.
İBN-İ HALDUN (1332-1406)
Çalışma Alanları:
Sosyoloji, Tarih, Felsefe
İcat – Buluşları:
- Tarih, sosyoloji, iktisat gibi sosyal bilimlere temel teşkil edecek görüşlerin yer aldığı ünlü eseri “Mukaddime”dir.
- Sosyoloji ve tarih felsefesinin kurucusudur.
- Fikirleri ile Osmanlı tarihçilerini etkilemiştir.
TÜRK-İSLAM BİLİM MERKEZLERİ
8. ve 15. yüzyıllarda bazı İslam memleketleri bilimsel çalışmaların merkezi olmuştur. Burada yetişen bilim insanları ve yaptıkları çalışmalar sonraki yüzyıl çalışmalarına yol göstermiştir. Büyük Selçuklu Veziri Nizamülmülk’ün Bağdat‘ta kurduğu Nizamiye Medreseleri İslam Tarihinin ilk üniversiteleri olmuştur. Müslümanların İspanya’da kurduğu Endülüs Emevi Devleti, bilimsel çalışmaların Avrupa’ya aktarılmasında ve Rönesans’ın doğmasında etkili olmuştur. Semerkant ve Buhara‘da yetişen bilim insanlarının buradaki rasathanelerde yaptığı çalışmalar Astronomi alanına büyük katkı sağlamıştır.
Faydalı olması dileğimle…
Sosyal Bilgiler Öğretmeni Necati YALÇIN
20.02.2021