Beylikten Cihan Devletine (Konu Özeti)

KAYILAR SÖĞÜTTE

Osmanlı, Oğuzların Kayı boyu tarafından kurulmuştur. Kayılar, Türkiye Selçuklu Devleti döneminde Anadolu’ya gelmiş ve Alaaddin Keykubat tarafından Söğüt ve Domaniç‘e yerleştirilmiştir ve Kayı boyunun başında boy beyi olarak Ertuğrul Gazi bulunuyordu.

Kayıların temel geçim kaynağı hayvancılıktı. Bu amaçla Söğüt’ü kışlak, Domaniç’i Yaylak olarak kullanıyorlardı, konargöçer bir yaşam tarzları vardı.

Kösedağ Savaşı’nın (1243) ardından Moğollara yenilen Türkiye Selçuklu Devleti ağır bir yenilgi alarak yıkılma sürecine girdi, Anadolu’da siyasi birlik bozuldu, otorite boşluğu ortaya çıktı. Ardından Anadolu’nun değişik yerlerine yerleştirilen Türk boyları bağımsız hareket ederek beylikler kurdu. 

Kayıların çevresinde, başlarında “tekfur” denilen valilerin yer aldığı Bizans şehirleri bulunuyordu. Bizans artık eski gücünü kaybetmişti, Kayıların doğusunda ve güneyinde ise güçlü Türk beylikleri vardı. Bu yüzden Kayılar, Bizans üzerine doğru topraklarını genişletmeyi tercih etti. Ertuğrul Gazi’nin vefatından sonra Kayı boyunun başına Osman Bey geçti ve bu dönemde beyliğini kurdu. (1299)

OSMAN BEY DÖNEMİ (1281-1324)

Moğolların Anadolu’nun doğusunda baskıları sürerken baskıdan kaçan Türk Boyları güvenli olan olan batıya doğru göç ediyordu. Osmanlı, adaletli ve hoşgörülü yönetim anlayışı sayesinde göç eden Türklerle giderek güçlendi. Beyliğin güçlenmesi Bizans Tekfurlarını rahatsız etse de Osmanlılar Bizans şehirlerini tek tek alarak sınırlarını genişletti.

Türkiye Selçuklu Devleti’nin zayıfladığı ve Moğol baskınısın iyice azaldığı bir dönemde Osman Gazi, para bastırarak ve hutbe okutarak bağımsızlığını ilan etti. Böylece Osmanlı Devleti kuruldu (1299). Devlete kurucusunun adı verildi.

Küçük bir beylik olan Osmanlı kısa süre içinde güçlendi ve önemli bir siyasi güç haline geldi. Osman Gazi ilk Osmanlı-Bizans savaşı olan Koyunhisar Savaşı‘nda Bizans tekfurlarını yenilgiye uğrattı. (1302)

KAYI BOYUNUN SEMBOLÜ

İki ok ve bir yaydan oluşur. Kayı kelimesi güç, kuvvet ve kudret sahibi anlamına gelir.

Osmanlı Devleti kuruluş yıllarında daha çok batıya doğru seferler yaparak sınırlarını genişletmiştir. Çünkü Osmanlı güçsüz olan Bizans sınırında kurulmuştur, batıda güçlü bir devlet yoktur ve İslamiyet’i dünyaya yaymak istemektedir. (Cihat)

OSMANLI DEVLETİ’NİN KISA SÜREDE BÜYÜMESİNİN NEDENLERİ

• Kurulduğu yer ve coğrafi konumun sağladığı avantaj
• Bizans’ın güçsüz olması
• Balkanlarda ve Avrupa’da güçlü bir devletin olmaması
• İlk yıllarda güçlü Türk beylikleriyle mücadele etmemesi
• Yönetimi altındaki milletlere hoşgörülü ve adil davranması
• İskan Politikası izleyerek fethettiği yerlere Türkmenleri yerleştirmesi
• Kuruluş yıllarında yetenekli padişahların yetişmiş olması
• Anadolu’da etkin bir güç olan Ahilerin desteğini alması

ORHAN BEY DÖNEMİ (1324-1362)

• Bursa alınarak başkent yapıldı. İznik ve İzmit fethedildi.
• Savaş yapılmadan Karasioğulları Beyliği’nin toprakları alındı. Bu beyliğin donanması ve deneyimli denizcileri de Osmanlı hizmetine girdi. Bu durum Osmanlı’nın Rumeli’ye geçişini kolaylaştırdı.
• Rumeli’ye Geçiş: Orhan Bey, Sırp ve Bulgar baskısına karşı Bizans’ı destekledi ve Bizans’ın bu desteğe karşılık olarak Gelibolu yarımadasındaki Çimpe Kalesi’ni Osmanlıya vermesiyle Rumeli’ye geçiş sağlandı.
• İznik’te ilk medrese açıldı. (Eğitim alanı)

Medrese: Osmanlı Devleti’ndeki günümüzdeki üniversite düzeyindeki eğitim kurumlarıdır. Dini eğitimin ağırlıklı olduğu bu kurumlarda pozitif bilimlerin de eğitimi verilmektedir. Medreselerde eğitim veren öğretmenlere “müderris” adı verilir.

• “Yaya ve Müsellem” adıyla ilk düzenli ordu kuruldu. (Askeri alan)
• Devlet işlerinin görüşülüp karara bağlandığı “Divan Teşkilatı” kuruldu. (Siyasi, yönetim, idari alan)

ÖNEMLİ: Orhan Bey döneminde Divan Teşkilatının kurulması, düzenli ordunun oluşturulması, medresenin açılması artık beylikten devlete geçildiğini kanıtlar.

BALKANLARDA KALICI EGEMENLİK İÇİN: İSKAN POLİTİKASI

İskan: Yerleştirme

Osmanlı Devleti’nin Balkanlarda fethettiği topraklarda kalıcı olmak için Anadolu’dan gönüllü Türkmenleri yeni fethettiği topraklara yerleştirmesidir. (İskan=Yerleştirme)

İskan Politikasıyla;

• Fethedilen yerlerde Türk kültürü ve İslamiyet yayıldı.
• Fethedilen yerlerde boş araziler tarıma açıldı, devletin vergi gelirleri arttı.
• Göçebe Türkmenler yerleşik hale geldi.
• Fethedilen yerlerde kalıcı egemenlik sağlandı.

I.MURAT DÖNEMİ (1362-1389)

• Edirne alındı ve başkent yapıldı.
• Sırpsındığı ve I.Kosova savaşları ile haçlılar yenilgiye uğratıldı.
• İlk defa “Sultan” unvanını kullandı.
• İlk defa “Tımar Sistemi’ni” uyguladı.
• “Devşirme Sistemini” ve bu sisteme bağlı olarak “Yeniçeri Ocağını” kurdu.

Sırpsındığı Savaşı, Haçlılar ile yapılan ilk savaştır.

I.BEYAZİD (YILDIRIM) DÖNEMİ (1389-1402)

• Beyazıd, Anadolu Hisarı’nı yaptırarak İstanbul’u iki defa kuşattı ama başarılı olamadı.
• Niğbolu Savaşı’nda haçlıları yendi.
• Anadolu’da Türk birliği büyük oranda sağlandı.
• Yıldırım Beyazid Timur ile yaptığı Ankara Savaşı’nı (1402) kaybederek esir düşüp vefat etti. Yıldırım Beyazid’in vefatıyla Osmanlı’da 11 yıl sürecek taht kavgalarının yaşandığı dönem, Fetret Devri başladı.

Fetret Devri: Yıldırım Beyazıd’ın oğulları arasında 1402-1413 tarihlerinde yaşanan taht kavgaları mücadelesiyle 11 yıl padişahsız geçen döneme “Fetret Devri” denilmektedir. Çelebi Mehmet, diğer kardeşlerini yenerek tahta çıkmış ve Fetret Devri’ne son vermiştir.

I.MEHMET (ÇELEBİ) DÖNEMİ (1413-1421)

• Çelebi Mehmet Fetret Devri’ne (taht kavgalarına) son vererek devleti yıkılmaktan kurtarmıştır. Bundan dolayı Osmanlı Devleti’nin ikinci kurucusu olarak kabul edilir.
• Venedikliler ile ilk deniz savaşını yaptık ama yenildik 🙁

II.MURAT DÖNEMİ (1421-1451)

Haçlılar ile Varna ve II.Kosova Savaşı’nı yaptı ve onları yendi. II.Kosova Savaşı ile Avrupalıların Trükleri Balkanlardan çıkarma ümidi kalmadı. Ölümüyle 1451 yılında oğlu II.Mehmet (Fatih Sultan Mehmet) tahta geçti.

OSMANLI DEVLETİ’NDE ASKERİ YAPI

KARA KUVVETLERİ

A) KAPIKULU ASKERLERİ (MERKEZ ORDUSU)

1. Kapıkulu Piyadeleri

Merkezde (başkentte) bulunan yaya ordusudur. Maaşlı askerlerdir.

* Acemi Ocağı
Devşirme sistemi ile gelen Hristiyan çocukların alındığı ilk yerdir.

* Yeniçeri Ocağı
Osmanlı ordusunun en güçlü bölümüydü. Savaşta padişahın yanında yer alırlar, barış zamanı başkenti korurlardı. Üç ayda bir “ulufe” adında maaş alırlardı. Ayrıca padişah değişikliğinde de “cülus” adı verilen bahşiş alırlardı. Yeniçeriler emekli oluncaya kadar evlenemez ve başka bir işle uğraşamazlardı.

* Cebeciler
Silahları yapan ve tamir eden sınıftır.

* Topçular
Topları yapan ve kullanan sınıftır.

* Top Arabacıları
Topları seferlerde taşıyan sınıftır.

2. Kapıkulu Süvarileri

Merkezde (başkentte) bulunan atlı ordudur. Maaşlı askerlerdir.

* Silahtarlar ve Süvariler
Savaşta padişahın çadırını koruyan askerlerdir.

B) EYALET ASKERLERİ

Eyalet askerleri özellikle “Tımarlı Sipahiler” Osmanlı ordusunun en kalabalık bölümünü oluşturuyorlardı.

* Tımarlı Sipahiler
Kendisine verilen toprak karşılığında, toprağın vergisini toplayan, güvenliğini sağlayan ve atlı asker besleyen sınıftır. (Tımar Sistemi)

* Azaplar
Anadolu’dan orduya katılan bekar, gönüllü askerlerdir.

* Akıncılar
Sınırlarda görevli askerlerdir.

DENİZ KUVVETLERİ (DONANMA)

Osmanlı’nın ilk deniz gücü Karasioğulları Beyliği’nin alınmasıyla oluştu. Osmanlı deniz askerlerine “Levent”, komutanına ise “Kaptan-ı Derya” adı verilirdi.

DEVŞİRME SİSTEMİ

Osmanlı asker, yönetici ve memur ihtiyacını karşılamak için I.Murat’tan itibaren devşirme sistemini kullanmıştır. Bu sistemde temel amaç Hristiyan çocukların küçük yaşlarda alınıp Türk kültürü ile büyütüldükten sonra yeteneklerine uygun olarak asker ya da yönetici-memur olarak yetişmesini sağlamaktır.

Devşirme Sistemi’nde;

1.Adım: Fethedilen topraklardan ailelerin izni ile küçük yaşlarda Hristiyan çocuklar alınır.

2.Adım: Bu çocuklar Türk ve İslam kültürü ile yetişmesi için Anadolu’daki Müslüman ailelerin yanına verilir. Buradan Türklüğü ve İslamiyet’i öğrenirler.

3.Adım: Acemioğlanlar ocağında temel eğitim gördükten sonra zeki olanlar Enderun mektebine giderek yönetici-memur olur; güçlü olanlar ise Yeniçeri Ocağına gider ve asker olur.

TIMAR SİSTEMİ

Devlete önemli işler yapan, değerli hizmetlerde bulunan başarılı askerlere (sipahi) tımar adı verilen topraklar dağıtılırdı. Bu tımarlı sipahiler verilen toprağı köylülerle birlikte ekip-biçer ve gelirine sahip olurlardı. Elde ettikleri gelir karşılığında “cebelü” denilen atlı ve zırhlı askerler beslemek zorundalardı. Bu askerlerin her türlü masrafı tımarlı sipahilere aitti ve savaş zamanı orduya katılırlardı. Tımarlı sipahiler Osmanlı ordusunun en kalabalık bölümünü oluşturuyorlardı.

Tımar Sistemi Sayesinde;

• Devletin kasasından hiç para çıkmadan büyük bir ordu oluşturuldu
• Bölgenin güvenliği sağlandı
• Tarımsal üretimde süreklilik sağlandı
• Devlet vergi toplama yükünden kurtuldu

OSMANLI TOPLUMSAL YAPISI

1. YÖNETENLER (Askeriler)
Yönetici sınıftır. Padişah, askerler, din adamları bu gruptadır. Vergi vermezler maaş alırlar.

2. YÖNETİLENLER (Reaya)
Reaya (halk) adı verilen bu insanlar kasabalarda ticaret, köylerde tarım yaparlar. Üretim yaparak devlete vergi verirler.

OSMANLI EKONOMİK YAPISI

Osmanlı ekonomisi tarım ve ticarete dayalıydı. Toprağın mülkiyeti devlete aitti, köylü sadece toprağın işletme hakkına sahipti. Köylü toprağı satamaz, devredemez, üç yıl üst üste boş bırakamazdı (üretimde sürekliliği sağlamak için). Osmanlı’da hayvancılıkla uğraşanlar göçebe Türkmenlerdi.

OSMANLI DEVLET YÖNETİMİ: DİVAN TEŞKİLATI
(DİVAN-I HÜMAYUN)

Divan, Osmanlı’da devlet işlerinin görüşülüp karara bağlandığı yerdir. Savaş, barış gibi önemli kararlar burada alınır ayrıca yüksek mahkeme olarak önemli davalar görüşülür ve yargılama yapılırdı. Orhan Bey zamanında kurulan divan teşkilatına Fatih Sultan Mehmet’e kadar padişah, Fatih’ten sonra da sadrazam başkanlık yapmıştır.

Divanda son söz padişaha aittir. Alınan kararlar padişah onaylarsa uygulanırdı. Bu durum divanın bir danışma meclisi niteliği taşıdığını gösterir.

DİVAN-I HÜMAYUN ÜYELERİ

* Vezir-i Azam (Sadrazam)
Padişahtan sonra gelen en üst düzey yöneticidir. Günümüzdeki Cumhurbaşkanı yardımcılarına benzetilebilir.

* Vezirler
Sadrazamın yardımcılarıdır.

* Defterdar
Devletin mali işlerine (gelir-gider) bakar.

* Kazasker (Kadıasker)
Eğitim ve adalet işlerine bakar.

* Nişancı
Fethedilen arazi kayıtlarını tutardı. Padişahın mührünü taşırdı.

* Şeyhül İslam
Divanda alınan kararların dine (İslam hukukuna) uygun olup olmadığına karar verirdi.

* Kaptan-ı Derya
Osmanlı deniz ordusu komutanıdır.

* Yeniçeri Ağası
Yeniçeri ordusunun komutanıdır.

* Reis-ül Küttap
Önceleri nişancıya bağlı olarak çalışıyordu, sonraları dış işlerinden sorumlu oldu. Ayrıca fermanları (padişah emirleri) yazardı.

Şeyhül İslam ve Kaptan-ı Derya divanın sürekli üyesi değildi, gerektiğinde toplantılara çağırılırdı.

---

KAVRAM BİLGİSİ:

Siyasi Birlik: Bir toprak parçası üzerinde yönetim birliğinin ve gücünün sağlanmasıdır.

Tekfur: Bizans devletinde şehirleri yöneten valilere verilen isimdir.

Hutbe: Cuma namazından sonra okunan dua.

Gaza: İslamiyet’i korumak için Müslüman olmayanlara karşı yapılan savaş.

Cihat: İslamiyet’i dünyaya hakim kılma düşüncesi

Ahi: Osmanlı’da hem meslek hem de ahlak eğitimi veren kuruluştur.

Beylik: Henüz devlet şeklinde örgütlenmemiş yapı.

Donanma: Denizde savaşan askeri birlikler, deniz ordusu

Rumeli: Bugünkü Yunanistan ve Bulgaristan topraklarının bulunduğu yaka.

Tımar: Yararlı bir hizmet karşılığında devlet tarafından verilen geçim sağlanan topraktır.

Sipahi: Atlı asker

Süvari: Atlı askeri birlik

Piyade: Yaya askeri birlik

Enderun Mektebi: Saray içinde bulunan memur ve yönetici yetiştiren okuldur.

---

Faydalı olması dileğimle…
Sosyal Bilgiler Öğretmeni Necati YALÇIN
05.11.2020