Tablo ve Grafiklerle Ülkemiz (Konu Özeti)

TABLO ve GRAFİKLERLE ÜLKEMİZ

NÜFUS: Belirli bir toprak parçası üzerinde yaşayan insan sayısını nüfus denir.

NÜFUS YOĞUNLUĞU (Nüfus Sıklığı)

Nüfus Yoğunluğu: Bir km²’ye düşen ortalama insan sayısıdır.

Nüfus yoğunluğunu hesaplarken nüfus miktarı alana (yüzölçümü – km²) bölünür. Ülkemiz farklı doğal ve beşeri özelliklere sahiptir bu nedenle nüfusun dağılımı her yerde aynı değildir. Bazı yerler yoğun (sık) nüfuslanmış iken bazı yerler seyrek nüfusludur.

Ülkemiz nüfus yoğunluğu haritası incelendiğinde genel olarak ılıman iklimin hakim olduğu, yer şekillerinin düz, ortalama yükseltinin az olduğu yerlerde nüfusun yoğun olduğunu görürüz. Bunların yanı sıra sanayi (iş imkanları), ulaşım, ticaret ve turizmin geliştiği yerlerde nüfus yoğunluğu fazladır.

TÜRKİYE’DE NÜFUSUN DAĞILIŞINI ETKİLEYEN FAKTÖRLER

A) DOĞAL FAKTÖRLER

• Yeryüzü Şekilleri
  Yer şekillerinin düz (ova), yükseltinin az olduğu Marmara ve Ege gibi kıyı  bölgelerimizde nüfus yoğundur. Örn: İzmir (Bakırçay Ovası), Manisa (Gediz Ovası), Adana (Çukurova). Buna karşın ortalama yükseltinin fazla olduğu, arazinin dağlık olduğu Doğu Anadolu bölgemiz seyrek nüfusludur. Örn: Hakkari, Şırnak
  
• İklim
  Akdeniz ikliminin (ılıman iklim) görüldüğü Marmara, Ege ve Akdeniz bölgelerinde nüfus yoğundur. Karasal iklimin görüldüğü Doğu Anadolu ve İç Anadolu bölgelerimiz ise seyrek nüfusludur.
  
• Bitki Örtüsü
  Bitki örtüsünün gür olduğu Karadeniz Bölgesi’nin doğu ve batısı yerleşmeye uygun olmadığı için seyrek nüfusludur.
  
• Su Kaynakları
  Su kaynaklarının bol olduğu yerler yoğun nüfuslu iken yetersiz olduğu yerler seyrek nüfusludur. Ülkemizde İç Anadolu ve Güneydoğu Anadolu Bölgesi su kaynaklarının yetersiz ve kurak olmasından dolayı seyrek nüfuslanmıştır.

A) BEŞERİ (İnsani) FAKTÖRLER

• Sanayi
  Sanayinin geliştiği iller iş imkanları fazla olduğu için yoğun nüfuslanmıştır. Örn: İstanbul, İzmir, İzmit (Kocaeli), Bursa, Gaziantep, Manisa.
  
• Tarım
  Tarıma elverişli ovaların bulunduğu yerler yoğun nüfuslanmıştır. Örn: Adana, Kayseri, Malatya, Konya
  
• Turizm
  Hizmet sektöründe çalışanlara iş imkanı sağlayan turizmin geliştiği yerler yoğun nüfuslanmıştır. Örn: Antalya, Muğla, Bursa, İstanbul
  
• Ulaşım
  İşlek yollar ve önemli kavşak noktaları üzerinde bulunan şehirler yoğun nüfuslanmıştır. Örn: Afyon, Konya, Kayseri, Gaziantep, Ankara, Eskişehir
  
• Madencilik
  Yeraltı kaynaklarının işletildiği şehirler yoğun nüfuslanmıştır. Örn: Zonguldak (taşkömürü), Batman (petrol),
  
• Sosyal/Kültürel Faaliyetler
  Şehirleşmenin geliştiği çeşitli imkanların yanı sıra sosyal, kültürel, sportif faaliyetlerin geliştiği şehirlerimiz yoğun nüfuslanmıştır.

Ülkemizde nüfusun dağılışını etkileyen en önemli faktör sanayileşmedir. Nüfus miktarı ve yoğunluğu en fazla olan bölgemiz Marmara’dır. İzmir, İstanbul gibi bazı illerimizin yoğun nüfuslanmasında birden fazla doğal ve beşeri faktör etkili olmaktadır.

NÜFUS SAYIMLARI

Önceleri nüfus memurları ile yapılan sayımlar 2007 yılından bu yana TÜİK (Türkiye İstatistik Kurumu – www.tuik.gov.tr) tarafından ADNKS (Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi) ile anlık olarak her yıl yapılmaktadır. 31 Aralık 2019 tarihinde yapılan sayıma göre ülkemiz nüfusu 83.154.997 kişi oldu.

NEDEN NÜFUS SAYIMLARI YAPILIYOR?

Ülkelerin geleceğe yönelik kalkınma planlarını yapılabilmesi için nüfus sayımları yapılmaktadır. Sayımlar sonucunda çok çeşitli istatiksel veriler ortaya koyulur ve bu verilerden hareketle nüfusun ihtiyaçları planlanarak karşılanmaya çalışılır.

Nüfus sayımlarıyla nüfusun;

• Miktarı ve artış hızı,
• Yaş ve cinsiyet dağılımı,
• Eğitim durumu,
• Çalışma durumu ve çalışan nüfusun sektörel dağılımı,
• Kent ve kırsal alanlarda yaşayan insan sayıları (şehirleşme) gibi bir çok veri elde edilir ve değerlendirilir.

Yukarıdaki tabloya bakarak;

Yıllara göre toplam nüfus sayısına, yıllara göre kadın-erkek nüfus sayısına, yıllık nüfus artış miktarına, yıllık nüfus artış hızına, erkek-kadın nüfus oranına ulaşabiliriz. 31 Aralık 2019 tarihi itibarıyla bir önceki yıla göre 1 milyon 151 bin 115 kişi artarak 83 milyon 154 bin 997 kişiye ulaştı. Erkek nüfus 41 milyon 721 bin 136 kişi olurken, kadın nüfus 41 milyon 433 bin 861 kişi oldu. Diğer bir ifadeyle toplam nüfusun %50,2’sini erkekler, %49,8’ini ise kadınlar oluşturdu.

NÜFUS ARTIŞ HIZI

Yukarıdaki tabloda ülkemizin ve bazı illerimizin nüfus artış hızı verilmiştir. Nüfus artış hızı tablosundaki rakamlar (+) değer olduğu sürece nüfusun her zaman artığını düşünmeliyiz, nüfus artış hızının azalması nüfusun azaldığı anlamına gelmez, sadece artma hızında azalma olduğu anlamına gelir, nüfus artmaya devam eder. Tabloya göre 2008 yılından sonra nüfusumuzun sürekli arttığını söyleyebiliriz. Eğer nüfus artış hızı (-) değer olursa nüfus azalır, “0” değeri olursa nüfusta bir değişim olmaz. Tabloya göre Samsun ilinde 2010-2011 yılında nüfus artış hızı (-) olduğu için nüfus azalmıştır.

Nüfus Artış Hızını Etkileyen Faktörler:

• Sağlık ve beslenme koşulları
• Yaşam standartlarının yükselmesi
• Savaşlar ve doğal afetler
• Eğitim seviyesinin yükselmesi

Diğer nüfus artış hızı grafik örnekleri

Yukarıda 1927-2017 yılları arası nüfus artış hızı grafiği verilmiştir. Bu grafiğe göre;

• 1935-1945: 2. Dünya Savaşı’ndan dolayı erkeklerin askere alınmasıyla nüfus artış hızı düşüktür.
• 1950-1960: Ülkedeki yatırımlar nüfus artış hızını artırmıştır.
• 1960-1975: Yurt dışına işçi göçü nedeniyle nüfus artış hızında azalmalar olmuştur.
• 1975-1980: Ülke içi sosyal ve ekonomik sorunlar artış hızını azaltmıştır.
• 1980-1990: Sağlık hizmetlerinin artması nedeniyle artış hızı fazladır.
• 1990 Sonrası: Nüfus ve aile planlaması ve halkın kültür seviyesinin artması nedeniyle nüfus artış hızı azalmıştır.
• Nüfus artış hızımız sabit değildir.
• Nüfus artış hızımız bazı yıllar azalsa da nüfusumuz sürekli artmıştır.
• Son yıllarda nüfus artış hızımız azalmaktadır yorumları yapılabilir

NÜFUS YOĞUNLUĞU

Yukarıdaki tabloda ülkemizde ve bazı illerimizde km²’ye düşen insan sayısı (nüfus yoğunluğu) verilmiştir. Bu tabloya göre;

• Ülkemizin nüfus yoğunluğu yıllara göre sürekli artmıştır.
• İstanbul, yukarıdaki iller arasında en yoğun nüfuslu ilimizdir.
• Van, yukarıdaki iller arasında en seyrek nüfuslu ilimizdir.

NÜFUS PİRAMİTLERİ (Nüfusun Yaş ve Cinsiyete Göre Durumu)

Ülkelerin nüfusun ihtiyaçlarını belirleyebilmesi için nüfusunun yaş, cinsiyet gibi özelliklerini bilmesi gerekir çünkü her yaş grubunun ihtiyaçları farklıdır. Nüfusun yaşa ve cinsiyete göre dağılımı nüfus piramitleri ile gösterilir. Nüfus piramitleri aynı zamanda ülkelerin gelişmişlik düzeylerini de göstermektedir.

Nüfus piramitlerinden şu bilgilere ulaşılabilir;

• Toplam nüfus miktarına, oranına,
• Nüfusun yaş gruplarına dağılımına,
• Kadın-erkek sayılarına ve oranlarına,
• Bağımlı (tüketici) nüfus miktarına,
• Ortalama yaşam süresine,
• Ülkelerin gelişmişlik düzeylerine ulaşılabilir.

Piramitlerde Yaş Grupları:

0 – 14 : Çocuk-genç nüfus (bağımlı)
15 – 65: Orta yaşlı nüfus (aktif – çalışan)
65 + : Yaşlı nüfus (bağımlı)

0 – 14 ve 65 yaş üzeri nüfus grubu çalışan nüfusa bağlı olarak yaşam sürdükleri için “bağımlı” nüfus olarak tanımlanır. Nüfus piramitlerinin şekli ülkelerin gelişmişlik seviyelerini gösterir. Az gelişmiş ülkelerde doğurganlık ve buna bağlı çocuk nüfus miktarı fazladır, piramidin tabanı geniştir. Gelişmiş ülkelerde ise doğurganlık düşüktür, orta ve yaşlı nüfus fazladır, piramit “arıkovanı” şeklindedir.

Ülkemizin Nüfus Piramidi Değişimi (1935-1980-2017)

Ülkemiz nüfus piramidi incelendiğinde;

• Yaşlı nüfus oranı düşüktür,
• Çalışan (aktif) nüfus oranı yüksektir,
• Kadın ve erkek nüfus miktarı birbirine yakındır,
• Taban geniş olduğu için doğurganlık yüksektir.

NÜFUSUN ÇALIŞMA DURUMU

Nüfus sayımları sonucunda çalışan nüfus sanayi, tarım, hizmet olmak üzere 3 ana sektöre ayrılarak incelenir.

Tarım Sektörü: Bitkisel üretim, hayvancılık, ormancılık.

Sanayi Sektörü: Gıda, dokuma, maden, kimya.

Hizmet Sektörü: Eğitim, sağlık, ulaştırma, turizm.

Çalışan nüfusun sektörel dağılımı ülkelerin gelişmişlik seviyelerini göstermektedir. Gelişmiş ülkelerde hizmet ve sanayi sektöründe çalışan kişi sayısı fazla, tarım sektöründe çalışan kişi sayısı azdır. Az gelişmiş ülkelerde ise insanlar daha çok tarım sektöründe çalışmaktadır.

NÜFUSUN EĞİTİM DURUMU

Eğitim seviyesi yüksek olan nüfus, ülkelerin gelişiminde ve kalkınmasında önemli bir paya sahiptir. Gelişmişlik oranımız, ne kadar kalabalık bir nüfusa sahip olduğumuza değil, iyi eğitim almış nüfusa sahip olmamıza bağlıdır.

KIR ve KENT NÜFUSU

Ülkemizde Cumhuriyetin ilk yıllarında kırsal nüfus oranı %76, kentsel nüfus % 24 civarındaydı. 1980’li yıllarından itibaren kent nüfusu, kır nüfusunu geçmiştir. Günümüze geldikçe kır nüfusu azalma gösterirken kent nüfusu artış göstermektedir.

---

Faydalı olması dileğimle…
Sosyal Bilgiler Öğretmeni Necati YALÇIN
07.01.2021