İNSANI YAŞAT Kİ DEVLET YAŞASIN
Osmanlı Devleti, farklı milletleri altı asrı aşkın bir süre tek çatı altında toplayarak başarı ile yönetmiştir. Üç kıtaya hükmeden ve devrin en güçlü devleti olarak anılan Osmanlı Devleti’nin bu başarısı hiç şüphesiz istimalet politikası, gaza ve cihat anlayışı ile millet sistemi esasları üzerine oturan akıllı bir fetih siyaseti izlemesine bağlıdır. Ayrıca Osmanlı Devleti’nin gerek yönetimde gerekse vergilendirmede uyguladığı adaletli yönetim, halkı ziyadesiyle memnun etmiştir.
Osmanlı’da uygulanan bazı politika ve düzenlemeleri açıklayalım.
1) GAZA VE CİHAT ANLAYIŞI
Osmanlı Devleti’nin kuruluş döneminden itibaren yaptığı fetihlerin temelinde gaza ve cihat anlayışı vardır.
GAZA ve CİHAT NEDİR? İslamiyet’i yaymak ya da korumak amacıyla Müslüman olmayanlara karşı din uğruna yapılan savaşlara verilen isimdir.
2) İSTİMALET POLİTİKASI
Osmanlı Devleti fethettikleri topraklarda bulunan halkın dinine, örflerine, adetlerine, yaşam biçimine saygı göstermiştir. İşte bu hoşgörülü tutuma “İstimalet Politikası” denir.
İstimalet Politikası dört aşamada gerçekleşmiştir.
- Fetih öncesi hazırlık
- Fetih sonrası halkın alıştırılması
- Adil yönetim anlayışının uygulanması
- Halka tanınan din, dil ve kültürel özgürlükler
Osmanlı Devleti’nin kısa sürede büyümesinde uyguladığı hoşgörü politikası etkili olmuştur. Farklı dinleri, dilleri, ırkları olan milletler bir çatı altında başarıyla yönetilmiştir. Osmanlı şehirlerinde farklı milletler hoşgörü içinde yaşamıştır. Dileyen kendi dininin ibadet mekanlarına özgürce gider ibadetini yapar, dilini konuşurdu.
3) MİLLET SİSTEMİ
Millet sistemi dine dayalı toplumsal yönetimdir. Osmanlı Devleti’nin fethettiği yerlerdeki insanların yönetimini o insanların dinlerine, inançlarına göre şekillendirdiği sistemdir.
Millet sisteminde gayrimüslimler (Müslüman olmayanlar) kendi yöneticilerini kendileri seçer ve Osmanlı padişahı da bu yöneticileri onaylardı. Gayrimüslimler genel yönetim, güvenlik, maliye ve askerlik gibi konular dışında diğer konularda (adalet, dini işler, eğitim vb..) kendi kararlarını alıp uygularlardı.
OSMANLI FETİHLERİNİN KALICI OLMASINA KATKI SAĞLAYANLAR
RUMİ: Anadolu’ya ait olan, Anadolu’yla ilgili demektir.
Osmanlıda fetihler sadece silah yoluyla gerçekleşmemiştir. Askerlerden önce fethedilecek bölgeye gidip insanların gönüllerini kazanmaya çalışan kişilerin de fetihlerde büyük rolü vardır.
- Dervişler (Abdalan-ı Rum)
Fethedilecek bölgeye giderek halkın gönlünü kazanmaya çalışan bu gönüllü insanlara derviş anlamına gelen “Abdal” veya “Abdalan-ı Rum” adı verilirdi. Bu dervişler yerleştikleri yerlerde halkla yakın temas kurarak İslamiyet’in yayılmasını sağladılar.
- Ahiler (Ahiyan-ı Rum)
Ahiler Osmanlı’da esnaf örgütlenmesidir. Ahiler devletin kurulmasında ve kalıcı olmasında önemli bir yere sahiptir. Beyliği teşkilatlandırma, sosyal hayatı düzenleme ve beylere danışmanlık yapma gibi önemli görevleri üstlendiler.
- Kadınlar (Bacıyan-ı Rum)
Bacıyan-ı Rum ahilik teşkilatının kurucusu Ahi Evran’ın eşi Fatma Bacı tarafından oluşturulmuştur. Gerektiğinde vatan savunmasına da katılan bu kadınlar kültürel, sanatsal, sosyal ve ekonomik alanlarda önemli katkılar sağladılar.
- Gaziler ve Alpler (Gaziyan-ı Rum)
Eski Türklerde yiğit, cesur insanlara “alp” denilirdi. Türkler Müslüman olduktan sonra bu kişiler “gazi” ünvanlıyla anılmaya başladılar. Gaza ve cihat ruhi ile hareket eden ve vatan uğruna canını bile vermekten çekinmeyen bu kahramanlara “Gaziyan-ı Rum” denilmektedir.
FETİH ve FATİH (İSTANBUL’UN FETHİ)
Bizans İmparatorluğu toprak kayıpları sonunda küçülerek sadece İstanbul şehrinden ibaret bir devlet haline gelmişti.
II.MEHMET (FATİH SULTAN MEHMET 1451-1481)
İSTANBUL’UN FETHİNİN NEDENLERİ
- Bizans’ın Osmanlı toprak bütünlüğünü engellemesi
- Bizans’ın Avrupa devletlerini ve Anadolu’daki Türk Beyliklerini Osmanlı aleyhine kışkırtması
- Boğazlar üzerinde hakimiyet sağlamak ve Karadeniz ticaretini denetim altına almak
- Peygamberimizin hadisi: “Onu fetheden kumandan ne güzel kumandan, onu fetheden asker ne güzel askerdir”
OSMANLI’NIN FETİH İÇİN YAPTIĞI HAZIRLIKLAR
- Planı bizzat II.Mehmet tarafından çizilen “şahi” adı verilen büyük toplar döktürüldü. Bu toplar yaklaşık 8 metre uzunluğunda ve 18 ton ağırlığında idi. 75 cm’lik granit bir gülleyi 1200 metre uzağa fırlatabilmekteydi.
- Bizans’ın yüksek surlarını aşmak, tırmanmak için yüksek tekerlekli kuleler yapıldı
- İstanbul’u denizden kuşatmak için 400 parçalık donanma hazırlandı
- Bizans’a Karadeniz’den gelecek yardımı önlemek için Anadolu Hisarının karşısına “Rumeli Hisarı” (Boğazkesen Hisarı) yapıldı.
BİZANS’IN FETHİ ENGELLEMEK İÇİN YAPTIĞI HAZIRLIKLAR
- Haliç’in girişi büyük bir zincir çekilerek kapatıldı
- Hasarlı surlar tamir edilerek güçlendirildi
- Suda yanabilen Grejuva (Rum ateşi) adı verilen ateş geliştirildi
- Bizans Avrupa’dan (Haçlılardan) yardım istedi
FETİH
6 Nisan 1453’te kuşatma başladı. Büyük topların (şahi) şehri dövmesine rağmen şehir düşmüyordu. Haliç’e gerilen zincir nedeniyle şehrin en zayıf noktası olan Haliç’ten kuşatma yapılamıyordu. II.Mehmet bir gecede 70 gemiyi kızaklar üzerinde yürüterek Haliç’e indirtti. Karşısında Osmanlı gemilerini gören Bizanslılar asıl surların savunmasını bırakarak buraya yöneldiler. Böylece savunma zayıflamış oldu. 53 günlük kuşatmadan sonra 29 Mayıs 1453’te İstanbul Fethedildi.
İSTANBUL’UN FETHİNİN SONUÇLARI
Türk Tarihi Açısından Sonuçlar
- Osmanlı toprak bütünlüğü sağlandı (siyasi alan)
- İstanbul başkent oldu (siyasi alan)
- II.Mehmet “Fatih” unvanını aldı (siyasi alan)
- Marmara-Karadeniz ticaret yolları denetim altına alındı. (ekonomik alan)
- Peygamberimizin hadisi gerçekleşti, Osmanlı’nın İslam dünyasında saygınlığı arttı (dini alan)
Dünya Tarihi Açısından Sonuçlar
- Bizans yıkıldı (siyasi alan)
- Orta Çağ sona erdi, Yeni Çağ başladı (siyasi alan)
- Topların surları yıkmasıyla derebeylik sistemi zayıfladı, krallıklar güçlendi (siyasi alan)
Fatih Sultan Mehmet devletin yeni yönetim merkezi olarak “Topkapı Sarayı” nı inşa ettirdi. İstanbul’da ticaret merkezi olan Kapalıçarşı inşa edildi. Tüm bunlar şehri önemli bir kültür, sanat ve ticaret merkezi haline getirdi ve şehrin nüfusu hızla arttı.
FATİH DÖNEMİNDE ALINAN DİĞER YERLER
- Anadolu’da: Trabzon, Sinop, Amasra, Konya, Karaman, Erzincan
- Denizlerde: Kırım, İmroz Adası (Gökçeada), Ege Adaları
- Balkanlarda: Mora, Eflak, Boğdan, Bosna-Hersek, Arnavutluk
Fatih, Anadolu’da siyasi birliği sağlamak, Karadeniz ticaretini kontrol altına almak ve Karadeniz’i Türk Gölü haline getirmek için Trabzon, Amasra, Kastamonu, Sinop’u aldı. Fatih Karadeniz’in kuzeyinde yer alan Kırım’ı da alarak Karadeniz’i Türk Gölü haline getirerek İpek Yolu’nun kontrolünü ele geçirdi.
YAVUZ SULTAN SELİM (1512-1520)
- Çaldıran Savaşı’nda (1514) Safevi Devleti’ni yenilgiye uğratarak doğu sınırlarının güvenliğini sağlamıştır
- Mısır Seferi: Yavuz Sultan Selim’in Mısır’da bulunan Memlük Devleti’ne yönelik yaptığı bir seferdir. Yavuz Sultan Selim Mercidabık (1516) ve Ridaniye (1517) savaşları ile Memlük Devleti’ni ortadan kaldırarak Osmanlı topraklarını Afrika kıtasına da yaymıştır.
Mısır Seferi ile Suriye, Filistin ve Mısır Osmanlı kontrolüne geçti. Ayrıca “halifelik” unvanı da Osmanlıya geçti ve Yavuz sultan Selim ilk Osmanlı halifesi oldu
KANUNİ SULTAN SÜLEYMAN (1520-1566)
- 46 yıl süre ile en uzun süre tahtta kalan padişahtır. Adaleti ve yaptığı kanunlar nedeniyle “Kanuni” adıyla anıldı. Osmanlı bu dönemde doğuda ve batıda güçlü bir devlet haline geldi.
- 1521 yılında Belgrad’ı fethederek Orta Avrupa fetihlerinin önünü açtı.
- 1526 yılında Macarları Mohaç Meydan Savaşı’nda yenerek Avrupa’daki Osmanlı hakimiyetini güçlendirdi.
- Fransa’ya kapitülasyonlar (ekonomik ayrıcalık) verildi.
- Viyana (Avusturya) kuşatıldı fakat ağır kış şartlarından dolayı alınamadı.
- Barbaros Hayreddin Paşa Kaptan-ı Derya yapıldı. Büyük bir haçlı donanması Preveze Deniz Savaşı’nda (1538) mağlup edildi ve Akdeniz’deki üstünlük Osmanlı’ya geçti.
- Ege adalarının güvenliği için Rodos Adası fethedildi. (1522)
Ömrünün çoğu seferlerde geçen Kanuni Sultan Süleyman, Zigetvar Seferi (Macaristan) sırasında 73 yaşında vefat etti.
OSMANLI DONANMASININ YAKILDIĞI, ZARARA UĞRADIĞI YERLER:
- İnebahtı Deniz Savaşı (1571)
- Çeşme Baskını (1770)
- Navarin Olayı (1827)
- Sinop Baskını (1853)
KAVRAM BİLGİSİ:
Esnaf: Ticaret ya da imalat şeklinde kendi işini yapan kişi.
Halife: İslam dünyasının, Müslümanların lideri.
Faydalı olması dileğimle…
Sosyal Bilgiler Öğretmeni Necati YALÇIN
11.11.2020
