Doğal ve Beşeri Çevre Özellikleri Arasındaki İlişki (Konu Özeti)

DOĞAL VE BEŞERİ ÇEVRE ÖZELLİKLERİ ARASINDAKİ İLİŞKİ

Hava Olayları: Atmosferde meydana gelen yağmur, kar, rüzgar gibi durumlara hava olayları denir.

Hava Durumu: Dar bir alanda (bir il veya ilçede) kısa sürede (birkaç gün) meydana gelen değişken hava olaylarına hava durumu denir.

İklim: Geniş bir alanda uzun yıllar ölçülen yağış ve sıcaklık ortalamasına iklim denir.

ÜLKEMİZİN DOĞAL ÇEVRE ÖZELLİKLERİ

Ülkemizde Görülen Başlıca İklim Tipleri Ve Özellikleri

Ülkemizde üç çeşit iklim görülmektedir.

1. Karadeniz İklimi

Karadeniz kıyılarında görülen bu iklim tipinde her mevsim yağışlıdır. Bitki örtüsü ormandır.

2. Akdeniz İklimi

Marmara, Ege ve Akdeniz kıyılarında görülen ılıman bir iklimdir. Bitki örtüsü her mevsim yeşil, kısa boylu (bodur) çalı topluluğu olan makilerdir.

3. Karasal İklim

Denizden uzak karaların iç kesimlerinde yer alan İç Anadolu, Doğu Anadolu ve Güneydoğu Anadolu bölgelerimizde görülür. Bitki örtüsü bozkırdır. (Otsu bitki)

Ülkemizde İklimin Dağılışını Etkileyen Faktörler

1. Dağların Uzanışı

Ülkemizde Karadeniz ve Akdeniz Bölgelerimizde dağlar denize paralel uzanmaktadır. Bu durum nemli deniz etkisinin iç kesimlere girmesini zorlaştırmıştır. Kıyılarda ılıman karadeniz ve akdeniz iklimi görülürken iç kesimlerde karasal iklimin görülmesine neden olmuştur.

Ege Bölgemizde dağlar denize dik uzanmaktadır. Böylelikle nemli Akdeniz iklimi iç kesimlere ilerleyebilmiş ve ulaşım da kolaylaşmıştır.

2. Yükselti

Yükselti artıkça sıcaklık düşer. Ülkemizde batıdan doğuya doğru ortalama yükselti arttığı için sıcaklık da düşmektedir. Batıda ılıman akdeniz iklimi görülürken doğuda karasal iklim görülmektedir.

3. Enlem Etkisi

Dünya üzerinde en sıcak yerler ekvator ve çevresi iken en soğuk yerler kutuplar ve çevresidir. Ülkemiz ılıman kuşakta (orta kuşak) yer almaktadır. Güneyden kuzeye doğru sıcaklığın düşmesi ya da kuzeyden güneye doğru sıcaklığın artması enlem ile açıklanabilir.

4. Karasallık (Denizellik)

Denizler karalara göre geç ısınır geç soğur. Bu yüzden denize kıyısı olan yerlerde kış mevsiminde ılıman bir iklim yaşanır. Ülkemizde denizden uzaklaşıp karaların iç kesimlerine doğru ilerledikçe deniz etkisi kaybolur ve karasal iklim görülmeye başlar

5. Rüzgarlar

Rüzgarların esip geldiği yer iklim üzerinde etkilidir. Kuzeyden esen rüzgarlar soğuk karakterli olduğu için ülkemizdeki sıcaklığı düşürür, güneyden esip gelenler sıcak karakterli olduğu için sıcaklığı artırır.

6. Bakı

Güneşe göre konum anlamına gelir. Ülkemiz kuzey yarımkürede yer aldığı için dağların güneye bakan yerleri daha fazla güneşlenme süresine sahip olduğu için daha sıcaktır, güneye bakan yerler daha az güneşlendiği için daha soğuktur.

Ülkemizin Başlıca Yeryüzü Şekilleri ve Etkileri

Dağlarımız

Ülkemiz, ortalama yükseltisi fazla ve dağlık, engebeli bir ülkedir. Karadeniz ve Akdeniz Bölgelerimizin iç kesimleri özellikle ülkemizin doğusu oldukça yüksek, engebeli ve dağlıktır.

Dağlarımızın Uzanış Yönü ve Etkileri;

Ülkemizde genellikle dağlarımız doğu-batı yönünde uzanmaktadır. Karadeniz Bölgemizde Küre, Canik, Doğu Karadeniz Dağları; Akdeniz Bölgemizde Batı-Orta Toros Dağları kıyıya paralel uzanır. Ege Bölgemizde ise Kaz D., Madra D., Yunt D., Aydın D., Baozdağlar kıyıya dik olarak uzanmaktadır.

Bu durumun sonuçları;

• Kıyı ile iç kesimler arasındaki ulaşımı zorlaştırmıştır
• Kıyı ile iç kesimler arasında iklim, bitki örtüsü, tarım ürünleri, nüfus ve yerleşim özelliklerinin farklılık göstermesine neden olmuştur
• Karadeniz ve Akdeniz kıyılarında girinti-çıkıntı, koy ve körfez azdır
• Ege Denizi kıyılarında koy ve körfezler fazladır
• Nemli hava kütlesi Karadeniz ve Akdeniz kıyılarından iç kesimlere ulaşamaz iken Ege kıyılarından iç kesimlere kadar ilerlemiştir

Aşağıdaki haritada işaretli yerler ülkemizdeki bazı yüksek ve engebeli yerleri göstermektedir.

Ülkemizde yükselti ve engebenin artması;

• Sıcaklığı düşürmüş
• Ulaşımı zorlaştırmış, yol yapım maliyetlerini artırmış
• Tarım alanlarını daraltmış
• Sanayi ve ticaret gelişimini olumsuz etkilemiş
• Diğer bölgelere göç verilmesine neden olarak o bölgedeki nüfusu azaltmıştır.

Ova ve Platolarımız

Ülkemizin iç ve kıyı kesimlerinde ovalar bulunmaktadır. Ovalar engebenin az olduğu düzlük alanlardır. Gediz, Menderes, Bafra, Çarşamba, Çukurova gibi kıyı ovalarımızda toprağın verimli olması ve sulama imkânlarının yeterli olması tarım faaliyetlerini olumlu yönde etkilemiştir. Konya, Harran ve Malazgirt gibi iç ovalarımızın sulanması için barajlar, sulama kanalları gibi birçok proje hayata geçirilmiştir.

Plato: Etrafı akarsular tarafından parçalanmış yüksek geniş düzlüklere plato denir. Platoların en geniş yer kapladığı alan, İç Anadolu’dur. Haymana, Cihanbeyli, Obruk, Bozok ve Uzunyayla bu bölgedeki başlıca platolardır.

Su Kaynaklarımız

Üç tarafı denizlerle çevrili olan ülkemiz; göller, akarsular gibi su kaynaklarına da sahiptir. Su kaynaklarında enerji üretimi, ulaşım, spor, sulama gibi faaliyetler yapılır. Özellikle limanı olan yerlerde ulaşım ağı gelişeceği için sanayi, ticaret, turizm, hizmet gibi sektörler de gelişir.

ÜLKEMİZİN BEŞERİ ÇEVRE ÖZELLİKLERİ

Nüfus

Belirli bir toprak parçası üzerinde yaşayan insan sayısına nüfus denir. Ülkemizde ve dünyada nüfus her yerde eşit dağılmamıştır. Bazı yerler daha yoğun nüfuslu iken bazı yerler daha seyrek nüfuslanmıştır.

Kilometrekareye düşen kişi sayısına nüfus yoğunluğu denir. Nüfus yoğunluğu Türkiye genelinde 111 kişi olurken İstanbul, kilometrekareye düşen 3 bin 13 kişi ile nüfus yoğunluğu en yüksek olan ilimizdir.

Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi (ADNKS)

Ülkemizde nüfus sayımları TÜİK (Türkiye İstatistik Kurumu) tarafından ADNKS ile bilgisayar üzerinden yapılmaktadır.

Türkiye nüfusu 85 milyon 664 bin 944 kişi oldu

Cumhuriyetin ilk yıllarında yapılan 1927 yılı genel nüfus sayımı sonucuna göre, 13 milyon 648 bin 270 kişi olan Türkiye nüfusu, yıllar içinde sürekli artma eğilimi göstererek 2024 yılında 85 milyon 664 bin 944 kişiye ulaştı. (Kaynak: TUİK)

Türkiye’nin nüfus dağılış haritası incelendiğinde; ülkemizde genel olarak kıyı bölgelerimizde (Akdeniz, Ege ve Karadeniz Bölgelerimiz) nüfus yoğundur, iç ve doğu bölgelerimizde ise nüfus seyrektir.

Kıyı bölgelerimizde ılıman iklim görülmesi, yükseltinin az, su kaynaklarının ve verimli toprakların geniş yer kaplaması nüfusu yoğun olmasına neden olmuş, iç ve doğu bölgelerimizde sert karasal iklimin görülmesi, yükseltinin batıdan doğuya doğru artması, dağlık alanların geniş yer kaplaması nüfusun seyrek olmasına neden olmuştur.

Göç ve Yerleşme

İnsanların ekonomik, siyasi, sosyal, doğal afetler gibi nedenlerle kalıcı veya geçici olarak yer değiştirmesine “göç” denir.

Göçün Nedenleri:

Ekonomik Nedenler	Siyasi Nedenler	Sosyal Nedenler	Doğal Nedenler
İş bulma Ticaret Turizm Tayin, görev yeri değişikliği	Savaş Terör olayları Nüfus değişimi (mübadele) İşgal	Eğitim Sağlık Turizm (eğlenme) Din baskısı	Deprem Kuraklık Heyelan, erozyon gibi doğal afetler

Yerleşmeyi Etkileyen Faktörler:

Geçmişten günümüze insanların yerleşim yeri tercihlerinde ortak özellikler olduğunu görüyoruz. Bu ortak özellikleri doğal ve beşeri olarak ikiye ayırabiliriz.

Doğal Faktörler	Beşeri Faktörler
İklim Yerşekilleri Su Kaynakları Yer Altı Kaynakları (Madenler) Bitki Örtüsü	Sanayi Ticaret Madencilik Ulaşım Turizm Tarım Hayvancılık

---

Faydalı olması dileğimle…
Sosyal Bilgiler Öğretmeni Necati YALÇIN
16.11.2025

6.sınıf sosyal bilgiler doğal ve beşeri çevre arasındaki ilişki konu özeti ülkemizde türkiyede görülen iklimler akdeniz karadeniz karasal iklim ülkemizin yeryüzü şekilleri dağların uzanışı ülkemizin ovaları ve platoları türkiyenin doğal çevre özellikleri ülkemizin beşeri çevre özellikleri ülkemizin nüfusu göçün nedenleri nüfus yoğunluğu toplu ve dağınık yerleşme