Değişen Dünyada Değişen Osmanlı (Konu Özeti)

DEĞİŞEN DÜNYADA DEĞİŞEN OSMANLI

17. yy’da (1600-1700) Osmanlı Devleti girdiği savaşlarda yenilgiler almış, fetihler durmuş ve duraklama dönemi yaşanmaktaydı. Osmanlı padişahları duraklamanın önüne geçmek için bazı ıslahatlar yapmak istediler fakat Osmanlı ıslahatları kalıcı bir devlet politikası olarak uygulanmadığı için, bazı padişah ve devlet adamlarıyla sınırlı kaldığı için devleti duraklama-gerileme döneminden kurtaramadı.

ISLAHAT: Yenilik hareketi, yenileşme

1. LALE DEVRİ ISLAHATLARI

1718 Pasarofça Antlaşması ile başlayan 1730 Patrona Halil İsyanı ile sona eren Osmanlı’da ilk defa Batı’nın (Avrupa’nın) üstünlüğünün kabul edilerek Avrupa’dan yeniliklerin örnek alındığı dönemdir. Bu dönemde saray masrafları artmış, devlet yöneticileri zevk, sefa ve bolluk içinde bir yaşam sürmüşlerdir.

III.Ahmet, Yirmisekiz Çelebi Mehmed’i Fransa’ya yenilikleri, gelişmeleri takip etmesi için Fransa’ya gönderdi.

Lale Devri Yenilikleri:

• Avrupa’daki gelişmeleri yakından takip etmek için ilk defa geçici elçilikler oluşturuldu.
• Çiçek aşısı uygulandı.
• İtfaiye teşkilatı kuruldu. Batı örnek alınarak kurulan ilk teşkilattır.
• Yalova’da kağıt; İstanbul’da kumaş fabrikası açıldı.
• Çini atölyeleri açıldı.
• Mehmed Said Efendi ve İbrahim Müteferrika ilk özel matbaayı kurdu. (1727) Hattatların işsiz kalmasını engellemek için matbaada dini kitapların basımı yasaklandı.

Osmanlı matbaasında basılan ilk eser “Van Kulu Lügatı” dır.

• Batı tarzı mimarı eserler yapıldı. Örneğin III.Ahmet Çeşmesi

ÖNEMLİ: Lale Devri’nde Avrupa’nın üstünlüğü kabul edilerek daha çok “kültürel” alanda yenilikler yapılmıştır, “askeri” alanda yenilik yapılmamıştır.

Lale Devri, saray masraflarının fazla olması buna karşın halkın ekonomik sıkıntılar çekmesi nedeniyle 1730 Patrona Halil İsyanı ile sona ermiştir.

2. III.SELİM ISLAHATLARI

III.Selim Osmanlı’da planlı, programlı, radikal (köklü) ıslahat yapan ilk padişahtır. Islahatlarını yaparken halkın, askerilerin, ulemanın görüşlerine ve devletin ileri gelenlerinden oluşan Danışma Meclisi’nin (Meşveret Meclisi) hazırladığı raporlara önem vermiştir.

• Yapmış olduğu yeniliklerin tamamına yeni düzen anlamına gelen “Nizam-ı Cedid” adı verilmiştir. Aynı isimle yani “Nizam-ı Cedid” adıyla batı (Avrupa) tarzı bir ordu kurdu.
• Nizam-ı Cedid ordusunun masrafları için “İrad-ı Cedid” hazinesini oluşturdu.
• Devlet görevlilerinin liyakatli olanlardan seçilmelerini sağladı.
• Avrupa’da daimi elçilikler açtı.
• Yabancı dil eğitimine önem verdi, Batı dillerinde yazılmış önemli eserler Türkçe’ye çevrilerek Batı düşüncesinin ülkeye girmesi sağlandı.

III.Selim, Nizam-ı Cedid ordusunun kurulmasına karşı gelen Yeniçeri askerlerinin başlattığı Kabakçı Mustafa İsyanı ile tahttan indirildi.

NOT: Yeniçeriler yapılan yeniliklerin önünde bir engeldi ve bundan dolayı Yeniçeri Ocağı kaldırılmak isteniyordu.

3. II.MAHMUD ISLAHATLARI

Senedd-i İttifak (1808)

Osmanlı’da vergi ve asker toplamada görevli ayanlarla padişah arasında imzalanan bir sözleşmedir. Sözleşmeyle ayan ve padişahlar karşılıklı olarak birbirlerinin varlıklarını, otoritelerini (güçlerini) tanıyacaklardı. Bu sözleşme ile ilk defa bir Osmanlı padişahının otoritesi sarsılmış, kısıtlanmıştır.

II.Mahmut Yenilikleri

• Yeniçeri Ocağı kaldırıldı yerine “Asakir-i Mansure-i Muhammediye” (Muhammed’in Şanlı Askerleri) adıyla yeni bir ordu kuruldu.
• Divan-ı Hümayun kaldırıldı yerine nazırlıklar (bakanlıklar) kuruldu.
• Bozulan Tımar Sistemi kaldırılarak memurlar maaşa bağlandı.
• Türk tarihinin ilk nüfus sayımı yapıldı. (Askere gidecek ve vergi verecekleri tespit etmek amacıyla)
• İstanbul’da ilköğretim zorunlu hale getirildi.
• Takvim-i Vekayi adıyla ilk Türkçe resmi gazete yayınlandı.
• İlk kez Avrupa’ya öğrenciler gönderildi.
• Mekteb-i Tıbbiye (Tıp Fakültesi) ve Mekteb-i Hayriye (Harp Okulu) adında batı tarzı yeni okullar açıldı.
• Yerli malının kullanılması özendirildi.

Tanzimat ve Islahat Fermanı

Tanzimat Fermanı (1839)	Islahat Fermanı (1856)
* Herkesin can, mal ve namus güvenliği sağlanacak * Mahkemeler halka açık ve eşit şartlarda yapılacak * Gelire göre vergi verilecek (Vergide adalet) * Özel mülkiyet hakkı sağlanacak	Islahat Fermanı ile özellikle gayrimüslimlere (azınlıklara) Tanzimat Fermanı ile tanınan haklar daha da genişletilmiştir. Böylelikle azınlık isyanları engellenecek ve yabancı devletler Osmanlı iç işlerine karışmayacaktı.

Tanzimat ve Islahat Fermanlarıyla Fransız İhtilali ile yayılan Milliyetçilik Fikri akımının etkisini ortadan kaldırarak devletin dağılmasını engellemek amaçlanmıştı. Azınlık (gayrimüslim) isyanları engellenecek ve yabancı devletler Osmanlı iç işlerine müdahale etmeyecekti. Fakat bu fermanlar ile istenilen sonuç elde edilemedi.

4. 19.YY DİĞER YENİLİK ve GELİŞMELER (1800-1900)

Ekonomi Alanında:

Mustafa Reşit Paşa’nın girişimiyle “Kaime” adıyla ilk kağıt para basıldı (1840).  Kaime’nin değer kaybetmesiyle “Mecidiye” adıyla madeni paralar basıldı (1844).

Osmanlı Ekonomisi Zayıflıyor

Osmanlı-İngiltere arasında imzalanan Balta Limanı Ticaret Anlaşması (1838) ile gümrük vergileri indirilerek İngilizlerin Osmanlı ülkesinde serbestçe ticaret ve yatırım yapması mümkün oldu. İngilizlerin vergisiz ticaret yapmaları Osmanlı tüccarlarını adeta iflas ettirdi. Bu kapitülasyonlar Osmanlı ekonomisini iyice zayıflattı ve 1854 Kırım Savaşı’nda ilk dış borç alındı.(İngiltere-200 bin strelin) Alınan borçlar ödenemeyince alacaklı devletler borçlarını tahsil etmek için Duyun-u Umumiye (Genel Borçlar İdaresi) kurarak Osmanlı vergilerine el koymaya başladılar. Osmanlı ekonomisi kapitülasyonlar ve Duyun-u Umumiye teşkilatı ile bağımsızlığını kaybetti.

Kapitülasyon: Bir devletin başka bir devlete tanıdığı ticari ayrıcalıklardır. Ekonomiyi olumsuz etkiler

Ekonomi alanında diğer önemli gelişme Ziraat Bankası’nın kurulmasıdır. Bu süreçte ilk olarak Mithat Paşa tarafından 1867’de “Memleket Sandıkları” kurulmuş ve 1883’te “Menafi Sandıkları” na dönüştürülmüştür. 1888’de de Menafi Sandıkları banka şubesi şeklinde organize edilerek Ziraat Bankası’nın kuruluşu sağlanmıştır.

Ulaşım Alanında:

• İngiltere’den ilk buharlı gemi satın alındı(1827).
• “Şirket-i Hayriye” adı ile vapur işletme şirketi kuruldu(1851).
• 131 km uzunluğundaki ilk demiryolu İzmir-Aydın arasına döşendi(1856).
• İlk toplu taşıma “Omnibüs” adı verilen büyük faytonlarla yapıldı(1870).
• 1871’de atlı tramvaylar kullanıldı.

İletişim Alanında:

• Posta teşkilatı kuruldu(1840).
• Telgraf Müdürlüğü kuruldu(1855).

Eğitim ve Kültür Alanında:

• Sultan Abdülaziz tarafından Mekteb-i Sultaniye (Galatasaray Lisesi) açıldı(1868).
• 1792’de Mühendishane-i Berri Hümayun (İstanbul Teknik Üniversitesi) kuruldu.

---

Faydalı olması dileğimle…
Sosyal Bilgiler Öğretmeni Necati YALÇIN
12.12.2020